Ύφεση: τι είναι και τι μπορεί (άμεσα) να γίνει

Μία από τις αγαπημένες μου ατάκες σε ταινία ήταν στο Philadelphia του 1993, όταν ο Τομ Χανκς προσπαθούσε να εξηγήσει τις συνθήκες απόλυσής του (ρατσισμός λόγω AIDS) από τη συντηρητική δικηγορική εταιρεία που εργαζόταν στον ομοφοβικό μαύρο δικηγόρο Ντάνζελ Ουάσινγκτον.
"Εξηγησέ το μου σα να είμαι 4χρονο!", έλεγε ο δικηγόρος.

Τι σημαίνει "ύφεση" και τι μπορεί να κάνει η Κεντρική Τράπεζα;
Ας δούμε ένα πολύ απλό μοντέλο - πραγματική ιστορία.

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '70, οργανώθηκε ένας συνεταιρισμός φύλαξης νηπίων από μια ομάδα νεαρών ζευγαριών, τα οποία κατά κύριο λόγο δούλευαν στο Καπιτώλιο και οι περισσότεροι εξασκούσαν τα νομικά.
Τα νεαρά ζευγάρια συμφώνησαν να φυλάνε εναλλάξ οι μεν τα παιδιά των δε.

Μια τέτοια ομάδα χρειάζεται να δημιουργήσει μια μορφή συστήματος, το οποίο να εξασφαλίζει ότι κάθε ζευγάρι κάνει δίκαια το μερίδιο φύλαξης νηπίων που του αναλογεί.
Έτσι ο συνεταιρισμός λειτούργησε με ένα σύστημα κουπονιών: στα μέλη μοιράστηκαν κουπόνια, που η αξία του καθενός αντιστοιχούσε με το χρόνο μιας ώρας φύλαξης νηπίων.
[καλύτερα να μη μπούμε σε λεπτομέρειες για το πως εκδόθηκαν τα κουπόνια]

Όταν ένα ζευγάρι έβγαινε το βράδυ, έδινε τον ανάλογο αριθμό κουπονιών στο ζευγάρι που φύλαγε τα παιδιά του. Το ζευγάρι που εκείνο το βράδυ έκανε το baby-sitting μπορούσε να "ξοδέψει" τα κουπόνια που λάμβανε "πληρώνοντας" για τη φύλαξη των δικών του νηπίων σε κάποια άλλη περίσταση.
Με το καιρό, το σύστημα εξασφάλιζε ότι όλα τα ζευγάρι απρόσφεραν τόσες ώρες baby-sitting όσες δέχονταν.

Ένα τέτοιο σύστημα σίγουρα χρειάζεται κάμποσα κουπόνια να κυκλοφορούν.
Είναι πιθανό ένα ζευγάρι να θέλει να βγει έξω πολλά συνεχόμενα βράδια και πιθανόν να μην είναι σε θέση ή να μην έχει τη δυνατότητα να κάνει baby-sitting ώστε να κερδίσει περισσότερα κουπόνια εκείνα τα βράδια. Επιπλέον, ένα ζευγάρι μπορεί να μην είναι σίγουρο για το πρόγραμμά του ώστε να έχει κίνητρο να κρατάει απόθεμα κουπονιών. Επομένως, το σύστημα χρειαζόταν αρκετά κουπόνια ανά ζευγάρι σε κυκλοφορία.

Μετά από μερικούς μήνες ο συνεταιρισμός βρέθηκε σε μια κατάσταση όπου δεν υπήρχαν αρκετά διαθέσιμα κουπόνια σε κυκλοφορία.
Αυτό είχε ορισμένες συνέπειες:
1. Κάποια ζευγάρια δεν αποφάσιζαν να βγουν έξω το βράδυ, καθώς δε θεωρούσαν το απόθεμα που διατηρούσαν ως αρκετά μεγάλο ώστε να τους εξασφαλίσει ότι θα βγουν στις πραγματικά σημαντικές περιστάσεις. Ήθελαν δηλαδή να κρατούν απόθεμα.
2. Για να αυξήσουν τα αποθέματά τους τα ζευγάρια προσπαθούσαν να φυλάνε νήπια περισσότερες ώρες. Όμως, η απόφαση ενός ζευγαριού να βγει ήταν η αφορμή ενός άλλου να κάνει baby-sitting, κι επομένως δύσκολα έβρισκαν ευκαιρίες να κερδίζουν κουπόνια. Έτσι, τα ζευγάρια δίσταζαν ολοένα και περισσότερο να ξοδεύουν τα αποθέματά τους σε κουπόνια βγαίνοντας έξω.
3. Στο τέλος, το συνεταιρισμό αποτελούσαν κυρίως ζευγάρια που κάθονταν σπίτι, γιατί δεν ήθελαν να βγουν έξω, μέχρις ότου είχαν στην κατοχή τους περισσότερα κουπόνια. Όμως δε μπορούσαν να κερδίζουν περισσότερα κουπόνια γιατί κανένα άλλο ζευγάρι δεν έβγαινε επίσης.
Ο συνεταιρισμός φύλαξης νηπίων είχε καταφέρει να περιπέσει σε ύφεση.

Δύο ειδών είναι οι κυριότεροι μέθοδοι για να εξέλθει η κατάσταση από την ύφεση.
Ο πρώτος, ότι ακριβώς έκανε και ο συνεταιρισμός αρχικά, είναι η επιβολή ρυθμιστικών κανονισμών: κάθε ζευγάρι θα βγαίνει έξω τουλάχιστον δύο φορές το μήνα (δικηγόροι γαρ!).
Ο δεύτερος, από τους οικονομολόγους της παρέας, ήταν νομισματικός: η έκδοση περισσότερων κουπονιών.

Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό: έχοντας μεγαλύτερα αποθέμα κουπονιών, τα ζευγάρια ήταν πιο πρόθυμα να βγουν έξω, κι έτσι υπήρχαν περισσότερες ευκαιρίες να κρατάνε μωρά άλλων, που με τη σειρά του σήμαινε περισσότερα πρόθυμα ζευγάρια να βγαίνουν έξω και ούτω καθ' εξής.
Το Ακαθάριστο Προϊόν Φύλαξης Νηπίων (ΑΠΦΝ), με μονάδα μέτρησης τα νήπια που φυλάσσοταν, τινάχθηκε στα ύψη!

Βέβαια, στη συνέχεια ο συνεταιρισμός το παράκανε εκδίδοντας υπερβολικά μεγάλο αριθμό κουπονιών, κάτι που οδήγησε σε καινούργια προβλήματα, τα οποία ονομάζονται πληθωρισμός.
Στο μοντέλο αυτό, ο πληθωρισμός συνεπάγεται ότι η μεγάλη προθυμία των ζευγαριών να βγαίνουν έξω τα οδήγησε να εξαργυρώνουν περισσότερα κουπόνια για τη φύλαξη των νηπίων τους, δηλαδή εκεί που το κάθε κουπόνι αντιστοιχούσε σε μία ώρα φύλαξης, τα ζευγάρια που θα ήθελαν να βγουν έξω θα ήταν διατεθιμένα να "πληρώσουν" δύο ή τρία κουπόνια για κάθε ώρα φύλαξης.

Τα σημαντικα συμπεράσματα του μοντέλου είναι τα εξής:
1. Η αύξηση της προσφοράς κουπονιών (χρήματος) αποκατέστησε την έλλειψη συντονισμού, η οποία είχε περιορίσει το συνεταιρισμό σε ύφεση λόγω ανεπάρκειας κουπονιών (ρευστότητας).
2. Υπάρχουν όρια στη νομισματική πολιτική: λίγα κουπόνια (χρήματα) είναι κακό πράγμα, η μεγέθυνση του ΑΠΦΝ μπορεί να αυξηθεί μέχρι ένα σημείο με την έκδοση νέων κουπονιών, ενώ υπερβολικά πολλά κουπόνια (χρήματα) βλάπτουν.

Δική μου προσαρμογή
Αρχική δημοσίευση:
Journal of Money, Credit, and Banking February, 1977
Monetary Theory and the Great Capitol Hill Baby Sitting Co-op Crisis
By Joan Sweeney and Richard James Sweeney
http://faculty.wcas.northwestern.edu/~mwitte/B01/handouts/sweeneys.html