Σε τι ειδικά συμφέροντα υπόκειται η ΕΚΤ;

Του Τζόζεφ Στίγκλιτς

 
Τίποτα δεν δείχνει καλύτερα τις πολιτικές αντιθέσεις, τα ειδικά συμφέροντα και τα κοντόφθαλμα οικονομικά που κυριαρχούν σήμερα στην Ευρώπη από τη συζήτηση για την αναδιάρθρωση του ελληνικού δημοσίου χρέους. Η Γερμανία επιμένει σε μια μεγάλη αναδιάρθρωση – ένα ‘κούρεμα’ της τάξης του 50% για τους ομολογιούχους – ενώ η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα επιμένει η αναδιάρθρωση να έχει εθελοντικό χαρακτήρα.

Τα παλιά χρόνια – ας πούμε στην κρίση χρέους της Λατινικής Αμερικής κατά τη δεκαετία του 1980 – οι κυβερνήσεις και οι εποπτικές αρχές που ήθελαν μια ομαλή εξέλιξη για τα πράγματα μάζευαν τους πιστωτές μέσα σε ένα δωμάτιο, κατά κανόνα τις μεγάλες τράπεζες, και άλλοτε με κολακείες άλλοτε με πιέσεις κατέληγαν σε μια συμφωνία. Αλλά με την έλευση της τιτλοποίησης του χρέους, οι πιστωτές έγιναν πολύ περισσότεροι και περιλαμβάνουν hedge funds και άλλες κατηγορίες επενδυτών επί των οποίων οι κυβερνήσεις και οι εποπτικές αρχές δεν έχουν σοβαρή επιρροή.

Επιπλέον η λεγόμενη ‘καινοτομία’ των χρηματοπιστωτικών αγορών έδωσε τη δυνατότητα στους κατόχους χρεογράφων να ασφαλίζονται. Που σημαίνει ότι έχουν μια θέση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων δίχως όμως να διακυβεύουν ζημιές. Οι ασφαλισμένοι πιστωτές έχουν διαφορετικά συμφέροντα, θέλουν να πληρωθούν τα ασφαλιστικά συμβόλαιά τους και αυτό σημαίνει ότι η αναδιάρθρωση πρέπει να είναι ‘πιστωτικό γεγονός’ – να ισοδυναμεί δηλαδή με χρεοστάσιο. Η επιμονή της ΕΚΤ στην εθελοντική αναδιάρθρωση – δηλαδή στην αποφυγή ενός πιστωτικού γεγονότος – την έχει φέρει σε διαμάχη με το Βερολίνο. Η ειρωνεία είναι ότι οι εποπτικές αρχές επέτρεψαν τη δημιουργία ενός τόσο δυσλειτουργικού συστήματος.

Η στάση της ΕΚΤ είναι το λιγότερο παράδοξη. Το λογικό από τη μεριά της θα ήταν να ελπίζει ότι οι τράπεζες διαχειρίστηκαν τον κίνδυνο ενός χρεοστασίου της έκθεσής τους σε επικίνδυνα ομόλογα αγοράζοντας ασφάλεια. Αν οι τράπεζες έχουν αγοράσει ασφάλεια, μια εποπτική αρχή που νοιάζεται για τη συστημική σταθερότητα θα ήθελε να διασφαλίσει ότι ο ασφαλιστής θα πληρώσει σε περίπτωση ζημιών. Αλλά η ΕΚΤ δεν το βλέπει έτσι. Η ΕΚΤ θέλει να αναλάβουν οι τράπεζες ζημιές 50% για τα χαρτοφυλάκια των ελληνικών ομολόγων τους χωρίς να πληρωθεί η ασφάλεια.

Υπάρχουν τρεις εξηγήσεις για αυτή τη θέση της ΕΚΤ και καμιά τους δεν περιποιεί τιμή στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και στη συμπεριφορά της ως εποπτικού οργάνου. Η πρώτη εξήγηση είναι ότι οι τράπεζες δεν αγόρασαν ασφάλεια και ορισμένες προχώρησαν σε κερδοσκοπικές τοποθετήσεις. Η δεύτερη είναι ότι η ΕΚΤ γνωρίζει πως το χρηματοπιστωτικό σύστημα πάσχει από έλλειψη διαφάνειας – και επίσης γνωρίζει ότι οι επενδυτές γνωρίζουν πως δεν μπορούν να εκτιμήσουν τον αντίκτυπο ενός υποχρεωτικού χρεοστασίου το οποίο μπορεί να στεγνώσει τις χρηματοπιστωτικές αγορές όπως είχε γίνει την επαύριο της κατάρρευσης των Lehman Brothers το Σεπτέμβρη του 2008. Τέλος η ΕΚΤ ενδέχεται να προσπαθεί να προστατέψει τις λίγες τράπεζες που έχουν προσυπογράψει τα ασφαλιστικά συμβόλαια και θα πρέπει να τα πληρώσουν σε περίπτωση υποχρεωτικής χρεοκοπίας.

Καμιά απ’ αυτές τις εξηγήσεις όμως δεν αποτελεί καλή δικαιολογία για την αντίθεση της ΕΚΤ σε μια μεγάλη υποχρεωτική αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους. Η ΕΚΤ θα έπρεπε να έχει επιμείνει σε μεγαλύτερη διαφάνεια – πράγματι αυτό ήταν ένα από τα βασικότερα διδάγματα του 2008. Θα έπρεπε να μην έχει επιτρέψει στις τράπεζες να κερδοσκοπούν όπως έκαναν. Θα έπρεπε τουλάχιστον να τους έχει ζητήσει να αγοράσουν ασφάλιση – και στη συνέχεια η συζήτηση για την αναδιάρθρωση να γινόταν με έναν τρόπο που θα διασφάλιζε ότι τα ασφαλιστικά συμβόλαια θα πληρώνονταν.

Ελάχιστες ενδείξεις ωστόσο έχουμε ότι μια μεγάλη υποχρεωτική αναδιάρθρωση θα είναι πιο τραυματική από μια μεγάλη εθελοντική αναδιάρθρωση. Επιμένοντας στον εθελοντικό χαρακτήρα του εγχειρήματος, η ΕΚΤ ενδεχομένως να προσπαθεί να πείσει ότι η αναδιάρθρωση δεν είναι μεγάλη. Αλλά στην περίπτωση αυτή βάζει τα συμφέροντα των τραπεζών πάνω από τα συμφέροντα της Ελλάδας για την οποία το μεγάλο ‘κούρεμα’ είναι ουσιαστικής σημασίας για να ξεπεράσει την κρίση. Στην πραγματικότητα η ΕΚΤ μπορεί κάλλιστα να θέτει τα συμφέροντα κάποιων λίγων τραπεζών που έχουν προσυπογράψει συμβόλαια ασφάλισης έναντι κινδύνου πτώχευσης πριν από τα συμφέροντα και της Ελλάδας, και των Ευρωπαίων φορολογουμένων και των φρόνιμων πιστωτών που αγόρασαν ασφάλιση.

Η τελευταία παραδοξότητα της ΕΚΤ αφορά τη δημοκρατική διακυβέρνηση. Η απόφαση για το αν η ελληνική αναδιάρθρωση θα είναι πιστωτικό γεγονός θα ληφθεί από μια μυστική επιτροπή του ISDA, μιας ομάδας του κλάδου που έχει ισχυρά συμφέροντα στο αποτέλεσμα της ελληνικής αναδιάρθρωσης. Αν όσα αναφέρονται από ειδησεογραφικά πρακτορεία και εφημερίδες είναι σωστά, ορισμένα μέλη της επιτροπής έχουν χρησιμοποιήσει τη θέση τους αυτή για να προωθήσουν πιο βολικές θέσεις για τη διαπραγμάτευση. Είναι εντελώς εξωφρενικό το ότι η ΕΚΤ αφήνει σε μια μυστική επιτροπή παραγόντων της αγοράς με ίδια συμφέροντα στην υπόθεση του ελληνικού χρέους το δικαίωμα να ορίσει τι είναι αποδεκτή αναδιάρθρωση χρέους.

Το μόνο επιχείρημα που – επιφανειακά τουλάχιστον – μοιάζει να θέτει το δημόσιο συμφέρον πάνω από το συμφέρον των τραπεζών είναι ότι μια μη εθελοντική αναδιάρθρωση μπορεί να οδηγήσει σε χρηματοπιστωτική μόλυνση με τις μεγάλες οικονομίες της Ευρωζώνης, δηλαδή την Ιταλία, την Ισπανία ή και τη Γαλλία να αντιμετωπίζουν μια μεγάλη, ενδεχομένως και απαγορευτική, αύξηση του κόστους δανεισμού τους. Αλλά αυτό προϋποθέτει μια ερώτηση: γιατί η μη εθελοντική αναδιάρθρωση μπορεί να επιδεινώσει τη μόλυνση περισσότερο από ότι η εθελοντική αναδιάρθρωση του ίδιου μεγέθους; Αν υπήρχε το κατάλληλο ρυθμιστικό πλαίσιο στον τραπεζικό τομέα και οι τράπεζες που κατέχουν δημόσιο χρέος είχαν αγοράσει ασφάλιση, μια μη εθελοντική αναδιάρθρωση θα προκαλούσε λιγότερα προβλήματα στις αγορές.

Βέβαια μπορεί να υποστηρίξει κανείς ότι αν η Ελλάδα λύσει το πρόβλημά της με μια μη εθελοντική αναδιάρθρωση κι άλλες χώρες θα μπουν στον πειρασμό να δοκιμάσουν την ίδια λύση. Και ότι οι χρηματοπιστωτικές αγορές, από ανησυχία γι’ αυτό, αμέσως θα αυξήσουν τα επιτόκια στις άλλες χώρες της Ευρωζώνης λιγότερο ή περισσότερο. Αλλά οι πιο επικίνδυνες χώρες είναι ήδη εκτός αγορών, επομένως μια ενδεχόμενη αντίδραση πανικού θα έχει περιορισμένες συνέπειες. Κατά τα άλλα, σαφώς και μπορούν κι άλλοι να μπουν στον πειρασμό να μιμηθούν την Ελλάδα αν η Ελλάδα τα βγάλει πέρα καλύτερα με μια αναδιάρθρωση. Αυτό είναι αλήθεια, αλλά το ξέρουν κι όλοι από χτες…

Η συμπεριφορά της ΕΚΤ δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει. Όπως έχουμε δει και σε άλλες περιπτώσεις οι θεσμοί που δεν υπόκεινται σε δημοκρατική λογοδοσία τείνουν να υπόκεινται σε ειδικά συμφέροντα. Αυτό ίσχυε πριν το 2008. Δυστυχώς για την Ευρώπη – και για την παγκόσμια οικονομία – δεν αντιμετωπίστηκε σωστά αυτό το πρόβλημα έκτοτε.

http://www.sofokleous10.gr/portal2/toprotothema/toprotothema/2012-02-07-23-04-49-2012020750695/