ΖΖ
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι κυβερνήσεις έπρεπε να λάβουν έκτακτα μέτρα για να αντιμετωπίσουν τη χρηματοπιστωτική κρίση. Χωρίς αυτήν την άνευ προηγουμένου ενέργεια, πολλές οικονομίες θα ήταν καταδικασμένες σε βαθιά ύφεση και πιθανώς στον αποπληθωρισμό. Με τα χρέη του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα σε τόσο υψηλό επίπεδο, ο αποπληθωρισμός θα ήταν καταστροφικός. Φθάσαμε, όμως, σε ένα σημείο που τα κρατικά προγράμματα οικονομικής ενίσχυσης και άλλα μέτρα της νομισματικής πολιτικής έχουν καταστεί σχεδόν αντιπαραγωγικά.
Δημιουργήθηκαν νέες «φούσκες» και η θέση πολλών κυβερνήσεων από δημοσιονομικής πλευράς έγινε ανησυχητικά δεινή. Οι δαπάνες που οδήγησαν σε διόγκωση του ελλείμματος, και μάλιστα σε αυτήν την κλίμακα, πίεσαν άσχημα τις ήδη ευάλωτες οικονομίες.
Ουδείς πρέπει να τρέφει αυταπάτες ως προς την εύθραυστη προοπτική της παγκόσμιας οικονομίας και τη δεινή θέση της χώρας μας, βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα. Τις τραπεζικές κρίσεις ακολουθούν, γενικώς, βαθιές μεταπτώσεις και βραδείες οικονομικές ανακάμψεις. Δεν υπάρχει εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα. Οι επενδύσεις κινδυνεύουν λόγω εξασθένησης των τραπεζών. Ο δανεισμός των νοικοκυριών είναι ήδη υψηλός σε πολλές χώρες της Ε.Ε., ενώ οι περικοπές των δημόσιων δαπανών έχουν ήδη αποβεί εφιαλτικό εμπόδιο για την οικονομική ανάπτυξη, σε ολόκληρη την Ευρώπη. Προφανώς, η προσωρινή κρατικοποίηση (δηλαδή η κεφαλαιακή ενίσχυση) των ελληνικών τραπεζών θεωρείται μία από τις απαραίτητες ενέργειες. Πρέπει να τις κρατικοποιήσουμε και να τις πουλήσουμε ξανά το ταχύτερο, μου είπε εξέχων πολιτικός, και ίσως δεν πρέπει να το λέμε «κρατικοποίηση» αλλά «προ-ιδιωτικοποίηση». Και μου θύμισε το σλόγκαν της κρίσης του 2008: «Ιδιωτικοποιούμε τα κέρδη και κρατικοποιούμε τις ζημίες των τραπεζών...». Που κυριαρχεί πλέον και στη χώρα μας.
Υπό κανονικές συνθήκες, το ερώτημα πώς οι τράπεζες διαχειρίζονται το ρίσκο των εγγυήσεων που λαμβάνουν από τους άλλους χρηματοοικονομικούς ομίλους που συνεργάζονται δεν ενδιαφέρει τους κοινούς θνητούς. Ομως δεν ζούμε σε κανονικές συνθήκες. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας 3ετίας, οι υπεύθυνοι διαχείρισης του ρίσκου στις τράπεζες βρέθηκαν αντιμέτωποι με σοκαριστικές δυσκολίες, γεγονότα που κανείς δεν περίμενε ότι θα συμβούν.
Ενα από τα κρίσιμα προβλήματά τους είναι τα κρατικά χρέη και ο κίνδυνος χρεοκοπιών κρατών. Μέχρι πρόσφατα ακόμη και αφού είχε ξεσπάσει η δημοσιονομική χρεοκοπία της Ελλάδας, οι τράπεζες στον δυτικό κόσμο δεν ανησυχούσαν και τόσο γι’ αυτά τα θέματα, καθώς εθεωρείτο απόλυτα βέβαιο ότι η πιστοληπτική ικανότητα των χωρών της Ευρώπης και των ΗΠΑ ήταν απόλυτα ασφαλής.
Ομως, τα πράγματα άλλαξαν ραγδαία. Αλλωστε, οι συμφωνίες των τραπεζών που αφορούν κρατικό χρέος αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό μερίδιο των αγορών παραγώγων. Επιπροσθέτως, αυτές οι συμφωνίες είναι διάρκειας 10, 20 ή και 30 ετών, και ως εκ τούτου τα κέρδη ή οι ζημίες μπορούν να διαφέρουν.
Η περίπτωση της Ελλάδας αποτέλεσε παγκόσμιο εγερτήριο. Αλλά όλες οι τράπεζες χρησιμοποιούν πλέον συμβόλαια πιστωτικών παραγώγων, δηλαδή φροντίζουν να «καλυφθούν» έναντι του ενδεχομένου χρεοκοπίας κάποιας χώρας. Αυτή τη στιγμή, οι τράπεζες δεν αποκαλύπτουν τις προθέσεις τους. Αλλωστε, σπάνια αναφέρονται σε θέματα που αφορούν τις εγγυήσεις ή τις απόψεις που έχουν για την πιστοληπτική ικανότητα των πελατών τους.
Πάντως, ένα πράγμα αποσαφηνίστηκε στην κρίση του χρέους: οι κυβερνήσεις παντού περικόπτουν βάναυσα τις δαπάνες. Μπορεί να το κάνουν κάτω από την εποπτεία των Μνημονίων, όπως στην Ελλάδα. Ή εθελοντικά, όπως η Βρετανία και η Γερμανία. Ή αργά και απρόθυμα, όπως οι ΗΠΑ. Είτε έτσι όμως είτε αλλιώς, θα γίνει. Και τώρα είμαστε απλώς στην αρχή του τέλους. Οι κρατικές δαπάνες αποτελούν το 30%-50% της οικονομίας, ανάλογα με τη χώρα. Αλλά, τα δημόσια ελλείμματα είναι τόσο μεγάλα που δεν μπορούν απλώς να περικοπούν. Σε κάθε χώρα είναι διαφορετικό το εναρκτήριο λάκτισμα που προκαλεί κατάρρευση. Η βαθύτερη αιτία, όμως, είναι η ίδια. Οι οικονομίες είναι πολύ διαφορετικές για να μπορεί να τις χειρίζεται όλες μία κεντρική τράπεζα. Τα επιτόκια είναι διαρκώς λάθος για όλους. Διαφέρει μόνον ο τρόπος που εκφράζεται αυτό το λάθος. Στην Ελλάδα, ήταν ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός. Στην Ιρλανδία, η κατάρρευση των τραπεζών. Στην Ισπανία, η «φούσκα» των κατασκευαστικών. Στην Ιταλία, το υψηλό χρέος. Στη Γαλλία, ένα παρωχημένο και δαπανηρό σύστημα κοινωνικών ασφαλίσεων. Και, ναι, στη Γερμανία το ιλιγγιώδες εμπορικό πλεόνασμα. Λένε.
Βεβαίως, η Ελλάδα δεν είναι η μόνη χώρα στον κόσμο που δοκιμάζεται από οικονομική κρίση ή που αντιμετωπίζει κρίση χρέους. Δεν είναι ούτε η μοναδική χώρα στην Ευρώπη που βρίσκεται υποχρεωμένη να πίνει αυτό το δηλητηριώδες κοκτέιλ σκληρής λιτότητας και ολέθριας εσωτερικής υποτίμησης. Αλλά είναι η μόνη χώρα στην οποία η κρίση χρέους έχει μετατραπεί και σε κρίση δημοκρατίας. Ψέματα, ψέματα, ψέματα.
___________________________________
Σε μία από τις τελευταίες συνεντεύξεις πριν την πτώση του ο Νικολάε Τσαουσέσκου ερωτήθηκε από δημοσιογράφο της Δύσης πώς δικαιολογούσε το γεγονός ότι, παρά το ότι η ελευθερία κινήσεως κατοχυρωνόταν από το σύνταγμα (της χώρας του), οι ρουμάνοι πολίτες δεν μπορούσαν να ταξιδέψουν ελεύθερα στο εξωτερικό. Η απάντηση κινήθηκε στο πλαίσιο της καλύτερης παράδοσης της σταλινικής σοφιστείας: είναι αλήθεια ότι το σύνταγμα διασφαλίζει την ελευθερία κίνησης, αλλά προστατεύει εξίσου το δικαίωμα (διαβίωσης) σε μία ασφαλή, ευημερούσα πατρίδα. Βρισκόμαστε λοιπόν ενώπιον μιας δυνητικής σύγκρουσης δικαιωμάτων: αν επιτρεπόταν στους ρουμάνους πολίτες να φύγουν από τη χώρα, θα απειλείτο η ευημερία της πατρίδας τους. Σε αυτή τη σύγκρουση, κάποιος πρέπει να κάνει μία επιλογή, και το δικαίωμα για μία ευημερούσα, ασφαλή πατρίδα αποτελεί σαφώς προτεραιότητα…
Φαίνεται ότι το ίδιο ακριβώς πνεύμα επικρατεί και στη Σλοβενία του σήμερα. Τον περασμένο μήνα το συνταγματικό δικαστήριο απεφάνθη ότι η διεξαγωγή δημοψηφίσματος για τη δημιουργία μίας «κακής τράπεζας» κι ενός «κρατικού ταμείου» (σσ για την απορρόφηση των ζημιών των τραπεζών) ήταν αντισυνταγματική- απαγορεύοντας ουσιαστικά τη λαϊκή ψήφο για το συγκεκριμένο ζήτημα. Το εν λόγω δημοψήφισμα είχε προταθεί από τις εργατικές ενώσεις, σε αμφισβήτηση της νεοφιλελεύθερης οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης, και η πρόταση συγκέντρωσε αρκετές υπογραφές για να γίνει υποχρεωτική.
Η ιδέα της δημιουργίας μιας «κακής τράπεζας» αφορούσε τη μεταφορά όλων των κακών δανείων από τις κεντρικές τράπεζες, οι οποίες θα διασώζονταν ακολούθως με κρατικά χρήματα (δηλαδή εις βάρος των φορολογουμένων), εμποδίζοντας έτσι κάθε σοβαρή έρευνα για το είναι αρχικώς υπεύθυνος γι’ αυτά τα κακά δάνεια. Το συγκεκριμένο μέτρο, αποτέλεσε επί μήνες πεδίο αντιπαράθεσης, και απείχε πολύ από το να γίνει αποδεκτό, ακόμα και από εμπειρογνώμονες οικονομολόγους. Γιατί λοιπόν να απαγορευτεί το δημοψήφισμα; Το 2011 όταν η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου πρότεινε τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για τα μέτρα λιτότητας, επικράτησε στις Βρυξέλλες πανικός, αλλά ακόμα και τότε κανείς δεν τόλμησε να το απαγορεύσει ανοιχτά.
Σύμφωνα με το συνταγματικό δίκαιο της Σλοβενίας, το δημοψήφισμα «θα είχε συνέπειες που αντίκεινται στο Σύνταγμα». Πώς; «Το δικαστήριο δέχθηκε το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, αλλά ισχυρίστηκε εν τούτοις ότι η εκτέλεσή του θα έθετε σε κίνδυνο άλλες συνταγματικές αξίες, στις οποίες έπρεπε να δοθεί προτεραιότητα σε συνθήκες οικονομικής κρίσης: την εύρυθμη λειτουργία του κρατικού μηχανισμού, ειδικώς τη δημιουργία συνθηκών οικονομικής ανάπτυξης, την υλοποίηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ειδικώς το δικαίωμα στη δημόσια ασφάλεια και την ελεύθερη οικονομική πρωτοβουλία.
Εν ολίγοις εκτιμώντας τις συνέπειες του δημοψηφίσματος, το δικαστήριο δέχθηκε απλώς ως γεγονός το ότι η αποτυχία συμμόρφωσης στις επιβολές (ή τις προσδοκίες) των διεθνών χρηματοπιστωτικών θεσμών μπορεί να οδηγήσει σε πολιτική και οικονομική κρίση, και είναι συνεπώς αντισυνταγματική. Για να το πούμε χοντρά: αφού η εκπλήρωση των συγκεκριμένων απαιτήσεων και προσδοκιών αποτελούν αναγκαία συνθήκη για τη διατήρηση της συνταγματικής τάξης, συνεπώς έχουν προτεραιότητα έναντι του συντάγματος (και eo ipso της κρατικής κυριαρχίας).
Μπορεί η Σλοβενία να είναι μία μικρή χώρα, εν τούτοις η συγκεκριμένη απόφαση αποτελεί σύμπτωμα μιας παγκόσμιας τάσης περιορισμού της δημοκρατίας. Η άποψη που κυριαρχεί, είναι ότι, σε μία σύνθετη οικονομική συγκυρία όπως η σημερινή, η πλειοψηφία των ανθρώπων δεν είναι σε θέση να αποφασίσει- αγνοεί τις καταστροφικές συνέπειες που συνεπάγεται η εκπλήρωση των απαιτήσεών της. Αυτή η γραμμή σκέψης δεν είναι καινούρια. Σε τηλεοπτική του συνέντευξη πριν κάποια χρόνια, ο κοινωνιολόγος Ralf Dahrendorf συνέδεσε την αυξανόμενη δυσαρέσκεια για τη δημοκρατία, με το γεγονός ότι, μετά από κάθε επαναστατική αλλαγή, ο δρόμος προς την ευημερία περνάει μέσα από μία «κοιλάδα δακρύων». Μετά την κατάρρευση του Σοσιαλισμού, δεν μπορεί να περάσει κανείς στην αφθονίας μιας επιτυχούς οικονομίας της αγοράς: αν και περιορισμένες, εν τούτοις υπαρκτές, η κρατική πρόνοια και ασφάλεια πρέπει να διαλυθούν, και αυτά τα πρώτα βήματα είναι απαραιτήτως επώδυνα. Το ίδιο ισχύει και για την δυτική Ευρώπη, όπου το πέρασμα από το μετα-πολεμικό κράτος πρόνοιας στη νέα παγκόσμια οικονομία περιλαμβάνει επώδυνες αποκηρύξεις, λιγότερη ασφάλεια και κοινωνική πρόνοια. Για τον Dahrendorf, το πρόβλημα εμπεριέχεται στο απλό γεγονός ότι αυτό το επώδυνο πέρασμα μέσω της «κοιλάδας των δακρύων» διαρκεί περισσότερο από τη μέση περίοδο μεταξύ δύο εκλογών, με αποτέλεσμα ο πειρασμός μετάθεσης των δύσκολων αποφάσεων έναντι βραχυπρόθεσμων εκλογικών κερδών να είναι μεγάλος. Γι’ αυτόν, παράδειγμα εδώ αποτελεί η απογοήτευση των μεγάλων στρωμάτων των μετα-κομμουνιστικών κρατών με τα οικονομικά αποτελέσματα μιας νέας δημοκρατικής τάξης: τις ένδοξες ημέρες του 1989, ταύτιζαν τη δημοκρατία με την αφθονία των δυτικών καταναλωτικών κοινωνιών…20 χρόνια αργότερα, με αυτήν τη αφθονία ακόμα απούσα, κατηγορούν πλέον την ίδια τη δημοκρατία.
Δυστυχώς, ο Dahrendorf επικεντρώνεται πολύ λιγότερο στον ακριβώς αντίθετο πειρασμό: αν η πλειοψηφία αντιδρά στις αναγκαίες διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία, δεν θα ήταν λογικό το συμπέρασμα ότι, για μία δεκαετία ή περίπου τόσο, θα έπρεπε να αναλάβει την εξουσία μία πεφωτισμένη ελίτ, ακόμα και με μη δημοκρατικά μέσα, προκειμένου να επιβάλει τα απαραίτητα μέτρα θέτοντας έτσι τις βάσεις μιας πραγματικά σταθερής δημοκρατίας;.
Υπό αυτό το πρίσμα ο δημοσιογράφος Fareed Zakaria (σσ βασικός αρθρογράφος μεταξύ άλλων του αμερικανικού περιοδικού Time) επεσήμανε το γεγονός ότι η δημοκρατία μπορεί να «ριζώσει» μόνο σε οικονομικά αναπτυγμένες χώρες. Αν οι αναπτυσσόμενες χώρες «εκδημοκρατιστούν πρόωρα», το αποτέλεσμα είναι ο λαϊκισμός ο οποίος καταλήγει σε οικονομική καταστροφή και πολιτικό δεσποτισμό- γι’ αυτό και δεν αποτελεί έκπληξη το ότι οι πιο επιτυχημένες σήμερα οικονομικά χώρες του τρίτου κόσμου, η Ταϊβάν, η νότια Κορέα και η Χιλή, αγκάλιασαν την πλήρη δημοκρατία μόνο μετά από μία περίοδο αυταρχικής διακυβέρνησης. Και επιπλέον, αυτή η γραμμή σκέψης δεν παρέχει το καλύτερο επιχείρημα για την αυταρχική διακυβέρνηση της Κίνας;
Το καινούριο σήμερα είναι ότι με την οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 2008, η ίδια καχυποψία για τη δημοκρατία- κάποτε προνόμιο μόνο των χωρών του τρίτου κόσμου ή των μετα-κομμουνιστικών υπό ανάπτυξη κρατών- κερδίζει συνεχώς έδαφος στην ίδια την αναπτυγμένη δύση: αυτό που πριν μία δεκαετία ή δύο συνιστούσε συμβουλή για τους άλλους σήμερα μας αφορά εμάς τους ίδιους.
Το λιγότερο που μπορεί να πει κανείς είναι ότι αυτή η κρίση αποτελεί απόδειξη ότι δεν είναι οι άνθρωποι, αλλά οι ίδιοι οι ειδικοί αυτοί που δεν ξέρουν τι κάνουν. Στη δυτική Ευρώπη, γινόμαστε μάρτυρες της αυξανόμενης ανικανότητας της κυβερνώσας ελίτ: ξέρουν όλο και λιγότερο πώς να κυβερνήσουν. Κοιτάξτε πώς χειρίστηκε η Ευρώπη την ελληνική κρίση. Πιέζουν την Ελλάδα να αποπληρώσει το χρέος της, αλλά την ίδια ώρα με τα επιβαλλόμενα μέτρα λιτότητας καταστρέφουν την οικονομία της και καθιστούν πλέον βέβαιο ότι το ελληνικό χρέος δεν θα αποπληρωθεί ποτέ.
Στα τέλη του περασμένου Οκτωβρίου, ΔΝΤ έδωσε στη δημοσιότητα μία έκθεση κατά την οποία η οικονομική καταστροφή από τα μέτρα επιθετικής λιτότητας μπορεί να είναι ακόμα και τρεις φορές μεγαλύτερη απ’ ότι είχε αρχικώς υποτεθεί, ακυρώνοντας (σσ το Ταμείο) έτσι τις δικές του συμβουλές περί λιτότητας στην κρίση της ευρωζώνης. Σήμερα, το ΔΝΤ παραδέχεται ότι ο εξαναγκασμός της Ελλάδας και άλλων υπερχρεωμένων κρατών στην ταχεία απομείωση των χρεών τους είναι αντιπαραγωγική- αφού όμως έχουν χαθεί εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας εξαιτίας αυτής της «λάθος εκτίμησης».
Και σε αυτό το σημείο βρίσκεται και το πραγματικό μήνυμα των «παράλογων» λαϊκών διαμαρτυριών σε όλη την Ευρώπη: οι διαδηλωτές γνωρίζουν πολύ καλά αυτό που δεν ξέρουν, δεν προσποιούνται ότι έχουν γρήγορες και εύκολες λύσεις. Αυτό που τους λέει ωστόσο το ένστικτό τους είναι παρ’ όλα αυτά σωστό: ότι και αυτοί που βρίσκονται στην εξουσία επίσης δεν γνωρίζουν (σσ τι πρέπει να κάνουν).
Σήμερα στην Ευρώπη οι τυφλοί οδηγούν τους τυφλούς.
http://www.tovima.gr/world/article/?aid=493503
full
The west's crisis is one of democracy as much as finance
The spirit of dictators like Ceausescu is finding new life in the response
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι κυβερνήσεις έπρεπε να λάβουν έκτακτα μέτρα για να αντιμετωπίσουν τη χρηματοπιστωτική κρίση. Χωρίς αυτήν την άνευ προηγουμένου ενέργεια, πολλές οικονομίες θα ήταν καταδικασμένες σε βαθιά ύφεση και πιθανώς στον αποπληθωρισμό. Με τα χρέη του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα σε τόσο υψηλό επίπεδο, ο αποπληθωρισμός θα ήταν καταστροφικός. Φθάσαμε, όμως, σε ένα σημείο που τα κρατικά προγράμματα οικονομικής ενίσχυσης και άλλα μέτρα της νομισματικής πολιτικής έχουν καταστεί σχεδόν αντιπαραγωγικά.
Δημιουργήθηκαν νέες «φούσκες» και η θέση πολλών κυβερνήσεων από δημοσιονομικής πλευράς έγινε ανησυχητικά δεινή. Οι δαπάνες που οδήγησαν σε διόγκωση του ελλείμματος, και μάλιστα σε αυτήν την κλίμακα, πίεσαν άσχημα τις ήδη ευάλωτες οικονομίες.
Ουδείς πρέπει να τρέφει αυταπάτες ως προς την εύθραυστη προοπτική της παγκόσμιας οικονομίας και τη δεινή θέση της χώρας μας, βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα. Τις τραπεζικές κρίσεις ακολουθούν, γενικώς, βαθιές μεταπτώσεις και βραδείες οικονομικές ανακάμψεις. Δεν υπάρχει εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα. Οι επενδύσεις κινδυνεύουν λόγω εξασθένησης των τραπεζών. Ο δανεισμός των νοικοκυριών είναι ήδη υψηλός σε πολλές χώρες της Ε.Ε., ενώ οι περικοπές των δημόσιων δαπανών έχουν ήδη αποβεί εφιαλτικό εμπόδιο για την οικονομική ανάπτυξη, σε ολόκληρη την Ευρώπη. Προφανώς, η προσωρινή κρατικοποίηση (δηλαδή η κεφαλαιακή ενίσχυση) των ελληνικών τραπεζών θεωρείται μία από τις απαραίτητες ενέργειες. Πρέπει να τις κρατικοποιήσουμε και να τις πουλήσουμε ξανά το ταχύτερο, μου είπε εξέχων πολιτικός, και ίσως δεν πρέπει να το λέμε «κρατικοποίηση» αλλά «προ-ιδιωτικοποίηση». Και μου θύμισε το σλόγκαν της κρίσης του 2008: «Ιδιωτικοποιούμε τα κέρδη και κρατικοποιούμε τις ζημίες των τραπεζών...». Που κυριαρχεί πλέον και στη χώρα μας.
Υπό κανονικές συνθήκες, το ερώτημα πώς οι τράπεζες διαχειρίζονται το ρίσκο των εγγυήσεων που λαμβάνουν από τους άλλους χρηματοοικονομικούς ομίλους που συνεργάζονται δεν ενδιαφέρει τους κοινούς θνητούς. Ομως δεν ζούμε σε κανονικές συνθήκες. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας 3ετίας, οι υπεύθυνοι διαχείρισης του ρίσκου στις τράπεζες βρέθηκαν αντιμέτωποι με σοκαριστικές δυσκολίες, γεγονότα που κανείς δεν περίμενε ότι θα συμβούν.
Ενα από τα κρίσιμα προβλήματά τους είναι τα κρατικά χρέη και ο κίνδυνος χρεοκοπιών κρατών. Μέχρι πρόσφατα ακόμη και αφού είχε ξεσπάσει η δημοσιονομική χρεοκοπία της Ελλάδας, οι τράπεζες στον δυτικό κόσμο δεν ανησυχούσαν και τόσο γι’ αυτά τα θέματα, καθώς εθεωρείτο απόλυτα βέβαιο ότι η πιστοληπτική ικανότητα των χωρών της Ευρώπης και των ΗΠΑ ήταν απόλυτα ασφαλής.
Ομως, τα πράγματα άλλαξαν ραγδαία. Αλλωστε, οι συμφωνίες των τραπεζών που αφορούν κρατικό χρέος αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό μερίδιο των αγορών παραγώγων. Επιπροσθέτως, αυτές οι συμφωνίες είναι διάρκειας 10, 20 ή και 30 ετών, και ως εκ τούτου τα κέρδη ή οι ζημίες μπορούν να διαφέρουν.
Η περίπτωση της Ελλάδας αποτέλεσε παγκόσμιο εγερτήριο. Αλλά όλες οι τράπεζες χρησιμοποιούν πλέον συμβόλαια πιστωτικών παραγώγων, δηλαδή φροντίζουν να «καλυφθούν» έναντι του ενδεχομένου χρεοκοπίας κάποιας χώρας. Αυτή τη στιγμή, οι τράπεζες δεν αποκαλύπτουν τις προθέσεις τους. Αλλωστε, σπάνια αναφέρονται σε θέματα που αφορούν τις εγγυήσεις ή τις απόψεις που έχουν για την πιστοληπτική ικανότητα των πελατών τους.
Πάντως, ένα πράγμα αποσαφηνίστηκε στην κρίση του χρέους: οι κυβερνήσεις παντού περικόπτουν βάναυσα τις δαπάνες. Μπορεί να το κάνουν κάτω από την εποπτεία των Μνημονίων, όπως στην Ελλάδα. Ή εθελοντικά, όπως η Βρετανία και η Γερμανία. Ή αργά και απρόθυμα, όπως οι ΗΠΑ. Είτε έτσι όμως είτε αλλιώς, θα γίνει. Και τώρα είμαστε απλώς στην αρχή του τέλους. Οι κρατικές δαπάνες αποτελούν το 30%-50% της οικονομίας, ανάλογα με τη χώρα. Αλλά, τα δημόσια ελλείμματα είναι τόσο μεγάλα που δεν μπορούν απλώς να περικοπούν. Σε κάθε χώρα είναι διαφορετικό το εναρκτήριο λάκτισμα που προκαλεί κατάρρευση. Η βαθύτερη αιτία, όμως, είναι η ίδια. Οι οικονομίες είναι πολύ διαφορετικές για να μπορεί να τις χειρίζεται όλες μία κεντρική τράπεζα. Τα επιτόκια είναι διαρκώς λάθος για όλους. Διαφέρει μόνον ο τρόπος που εκφράζεται αυτό το λάθος. Στην Ελλάδα, ήταν ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός. Στην Ιρλανδία, η κατάρρευση των τραπεζών. Στην Ισπανία, η «φούσκα» των κατασκευαστικών. Στην Ιταλία, το υψηλό χρέος. Στη Γαλλία, ένα παρωχημένο και δαπανηρό σύστημα κοινωνικών ασφαλίσεων. Και, ναι, στη Γερμανία το ιλιγγιώδες εμπορικό πλεόνασμα. Λένε.
Βεβαίως, η Ελλάδα δεν είναι η μόνη χώρα στον κόσμο που δοκιμάζεται από οικονομική κρίση ή που αντιμετωπίζει κρίση χρέους. Δεν είναι ούτε η μοναδική χώρα στην Ευρώπη που βρίσκεται υποχρεωμένη να πίνει αυτό το δηλητηριώδες κοκτέιλ σκληρής λιτότητας και ολέθριας εσωτερικής υποτίμησης. Αλλά είναι η μόνη χώρα στην οποία η κρίση χρέους έχει μετατραπεί και σε κρίση δημοκρατίας. Ψέματα, ψέματα, ψέματα.
___________________________________
Σε μία από τις τελευταίες συνεντεύξεις πριν την πτώση του ο Νικολάε Τσαουσέσκου ερωτήθηκε από δημοσιογράφο της Δύσης πώς δικαιολογούσε το γεγονός ότι, παρά το ότι η ελευθερία κινήσεως κατοχυρωνόταν από το σύνταγμα (της χώρας του), οι ρουμάνοι πολίτες δεν μπορούσαν να ταξιδέψουν ελεύθερα στο εξωτερικό. Η απάντηση κινήθηκε στο πλαίσιο της καλύτερης παράδοσης της σταλινικής σοφιστείας: είναι αλήθεια ότι το σύνταγμα διασφαλίζει την ελευθερία κίνησης, αλλά προστατεύει εξίσου το δικαίωμα (διαβίωσης) σε μία ασφαλή, ευημερούσα πατρίδα. Βρισκόμαστε λοιπόν ενώπιον μιας δυνητικής σύγκρουσης δικαιωμάτων: αν επιτρεπόταν στους ρουμάνους πολίτες να φύγουν από τη χώρα, θα απειλείτο η ευημερία της πατρίδας τους. Σε αυτή τη σύγκρουση, κάποιος πρέπει να κάνει μία επιλογή, και το δικαίωμα για μία ευημερούσα, ασφαλή πατρίδα αποτελεί σαφώς προτεραιότητα…
Φαίνεται ότι το ίδιο ακριβώς πνεύμα επικρατεί και στη Σλοβενία του σήμερα. Τον περασμένο μήνα το συνταγματικό δικαστήριο απεφάνθη ότι η διεξαγωγή δημοψηφίσματος για τη δημιουργία μίας «κακής τράπεζας» κι ενός «κρατικού ταμείου» (σσ για την απορρόφηση των ζημιών των τραπεζών) ήταν αντισυνταγματική- απαγορεύοντας ουσιαστικά τη λαϊκή ψήφο για το συγκεκριμένο ζήτημα. Το εν λόγω δημοψήφισμα είχε προταθεί από τις εργατικές ενώσεις, σε αμφισβήτηση της νεοφιλελεύθερης οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης, και η πρόταση συγκέντρωσε αρκετές υπογραφές για να γίνει υποχρεωτική.
Η ιδέα της δημιουργίας μιας «κακής τράπεζας» αφορούσε τη μεταφορά όλων των κακών δανείων από τις κεντρικές τράπεζες, οι οποίες θα διασώζονταν ακολούθως με κρατικά χρήματα (δηλαδή εις βάρος των φορολογουμένων), εμποδίζοντας έτσι κάθε σοβαρή έρευνα για το είναι αρχικώς υπεύθυνος γι’ αυτά τα κακά δάνεια. Το συγκεκριμένο μέτρο, αποτέλεσε επί μήνες πεδίο αντιπαράθεσης, και απείχε πολύ από το να γίνει αποδεκτό, ακόμα και από εμπειρογνώμονες οικονομολόγους. Γιατί λοιπόν να απαγορευτεί το δημοψήφισμα; Το 2011 όταν η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου πρότεινε τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για τα μέτρα λιτότητας, επικράτησε στις Βρυξέλλες πανικός, αλλά ακόμα και τότε κανείς δεν τόλμησε να το απαγορεύσει ανοιχτά.
Σύμφωνα με το συνταγματικό δίκαιο της Σλοβενίας, το δημοψήφισμα «θα είχε συνέπειες που αντίκεινται στο Σύνταγμα». Πώς; «Το δικαστήριο δέχθηκε το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, αλλά ισχυρίστηκε εν τούτοις ότι η εκτέλεσή του θα έθετε σε κίνδυνο άλλες συνταγματικές αξίες, στις οποίες έπρεπε να δοθεί προτεραιότητα σε συνθήκες οικονομικής κρίσης: την εύρυθμη λειτουργία του κρατικού μηχανισμού, ειδικώς τη δημιουργία συνθηκών οικονομικής ανάπτυξης, την υλοποίηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ειδικώς το δικαίωμα στη δημόσια ασφάλεια και την ελεύθερη οικονομική πρωτοβουλία.
Εν ολίγοις εκτιμώντας τις συνέπειες του δημοψηφίσματος, το δικαστήριο δέχθηκε απλώς ως γεγονός το ότι η αποτυχία συμμόρφωσης στις επιβολές (ή τις προσδοκίες) των διεθνών χρηματοπιστωτικών θεσμών μπορεί να οδηγήσει σε πολιτική και οικονομική κρίση, και είναι συνεπώς αντισυνταγματική. Για να το πούμε χοντρά: αφού η εκπλήρωση των συγκεκριμένων απαιτήσεων και προσδοκιών αποτελούν αναγκαία συνθήκη για τη διατήρηση της συνταγματικής τάξης, συνεπώς έχουν προτεραιότητα έναντι του συντάγματος (και eo ipso της κρατικής κυριαρχίας).
Μπορεί η Σλοβενία να είναι μία μικρή χώρα, εν τούτοις η συγκεκριμένη απόφαση αποτελεί σύμπτωμα μιας παγκόσμιας τάσης περιορισμού της δημοκρατίας. Η άποψη που κυριαρχεί, είναι ότι, σε μία σύνθετη οικονομική συγκυρία όπως η σημερινή, η πλειοψηφία των ανθρώπων δεν είναι σε θέση να αποφασίσει- αγνοεί τις καταστροφικές συνέπειες που συνεπάγεται η εκπλήρωση των απαιτήσεών της. Αυτή η γραμμή σκέψης δεν είναι καινούρια. Σε τηλεοπτική του συνέντευξη πριν κάποια χρόνια, ο κοινωνιολόγος Ralf Dahrendorf συνέδεσε την αυξανόμενη δυσαρέσκεια για τη δημοκρατία, με το γεγονός ότι, μετά από κάθε επαναστατική αλλαγή, ο δρόμος προς την ευημερία περνάει μέσα από μία «κοιλάδα δακρύων». Μετά την κατάρρευση του Σοσιαλισμού, δεν μπορεί να περάσει κανείς στην αφθονίας μιας επιτυχούς οικονομίας της αγοράς: αν και περιορισμένες, εν τούτοις υπαρκτές, η κρατική πρόνοια και ασφάλεια πρέπει να διαλυθούν, και αυτά τα πρώτα βήματα είναι απαραιτήτως επώδυνα. Το ίδιο ισχύει και για την δυτική Ευρώπη, όπου το πέρασμα από το μετα-πολεμικό κράτος πρόνοιας στη νέα παγκόσμια οικονομία περιλαμβάνει επώδυνες αποκηρύξεις, λιγότερη ασφάλεια και κοινωνική πρόνοια. Για τον Dahrendorf, το πρόβλημα εμπεριέχεται στο απλό γεγονός ότι αυτό το επώδυνο πέρασμα μέσω της «κοιλάδας των δακρύων» διαρκεί περισσότερο από τη μέση περίοδο μεταξύ δύο εκλογών, με αποτέλεσμα ο πειρασμός μετάθεσης των δύσκολων αποφάσεων έναντι βραχυπρόθεσμων εκλογικών κερδών να είναι μεγάλος. Γι’ αυτόν, παράδειγμα εδώ αποτελεί η απογοήτευση των μεγάλων στρωμάτων των μετα-κομμουνιστικών κρατών με τα οικονομικά αποτελέσματα μιας νέας δημοκρατικής τάξης: τις ένδοξες ημέρες του 1989, ταύτιζαν τη δημοκρατία με την αφθονία των δυτικών καταναλωτικών κοινωνιών…20 χρόνια αργότερα, με αυτήν τη αφθονία ακόμα απούσα, κατηγορούν πλέον την ίδια τη δημοκρατία.
Δυστυχώς, ο Dahrendorf επικεντρώνεται πολύ λιγότερο στον ακριβώς αντίθετο πειρασμό: αν η πλειοψηφία αντιδρά στις αναγκαίες διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία, δεν θα ήταν λογικό το συμπέρασμα ότι, για μία δεκαετία ή περίπου τόσο, θα έπρεπε να αναλάβει την εξουσία μία πεφωτισμένη ελίτ, ακόμα και με μη δημοκρατικά μέσα, προκειμένου να επιβάλει τα απαραίτητα μέτρα θέτοντας έτσι τις βάσεις μιας πραγματικά σταθερής δημοκρατίας;.
Υπό αυτό το πρίσμα ο δημοσιογράφος Fareed Zakaria (σσ βασικός αρθρογράφος μεταξύ άλλων του αμερικανικού περιοδικού Time) επεσήμανε το γεγονός ότι η δημοκρατία μπορεί να «ριζώσει» μόνο σε οικονομικά αναπτυγμένες χώρες. Αν οι αναπτυσσόμενες χώρες «εκδημοκρατιστούν πρόωρα», το αποτέλεσμα είναι ο λαϊκισμός ο οποίος καταλήγει σε οικονομική καταστροφή και πολιτικό δεσποτισμό- γι’ αυτό και δεν αποτελεί έκπληξη το ότι οι πιο επιτυχημένες σήμερα οικονομικά χώρες του τρίτου κόσμου, η Ταϊβάν, η νότια Κορέα και η Χιλή, αγκάλιασαν την πλήρη δημοκρατία μόνο μετά από μία περίοδο αυταρχικής διακυβέρνησης. Και επιπλέον, αυτή η γραμμή σκέψης δεν παρέχει το καλύτερο επιχείρημα για την αυταρχική διακυβέρνηση της Κίνας;
Το καινούριο σήμερα είναι ότι με την οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 2008, η ίδια καχυποψία για τη δημοκρατία- κάποτε προνόμιο μόνο των χωρών του τρίτου κόσμου ή των μετα-κομμουνιστικών υπό ανάπτυξη κρατών- κερδίζει συνεχώς έδαφος στην ίδια την αναπτυγμένη δύση: αυτό που πριν μία δεκαετία ή δύο συνιστούσε συμβουλή για τους άλλους σήμερα μας αφορά εμάς τους ίδιους.
Το λιγότερο που μπορεί να πει κανείς είναι ότι αυτή η κρίση αποτελεί απόδειξη ότι δεν είναι οι άνθρωποι, αλλά οι ίδιοι οι ειδικοί αυτοί που δεν ξέρουν τι κάνουν. Στη δυτική Ευρώπη, γινόμαστε μάρτυρες της αυξανόμενης ανικανότητας της κυβερνώσας ελίτ: ξέρουν όλο και λιγότερο πώς να κυβερνήσουν. Κοιτάξτε πώς χειρίστηκε η Ευρώπη την ελληνική κρίση. Πιέζουν την Ελλάδα να αποπληρώσει το χρέος της, αλλά την ίδια ώρα με τα επιβαλλόμενα μέτρα λιτότητας καταστρέφουν την οικονομία της και καθιστούν πλέον βέβαιο ότι το ελληνικό χρέος δεν θα αποπληρωθεί ποτέ.
Στα τέλη του περασμένου Οκτωβρίου, ΔΝΤ έδωσε στη δημοσιότητα μία έκθεση κατά την οποία η οικονομική καταστροφή από τα μέτρα επιθετικής λιτότητας μπορεί να είναι ακόμα και τρεις φορές μεγαλύτερη απ’ ότι είχε αρχικώς υποτεθεί, ακυρώνοντας (σσ το Ταμείο) έτσι τις δικές του συμβουλές περί λιτότητας στην κρίση της ευρωζώνης. Σήμερα, το ΔΝΤ παραδέχεται ότι ο εξαναγκασμός της Ελλάδας και άλλων υπερχρεωμένων κρατών στην ταχεία απομείωση των χρεών τους είναι αντιπαραγωγική- αφού όμως έχουν χαθεί εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας εξαιτίας αυτής της «λάθος εκτίμησης».
Και σε αυτό το σημείο βρίσκεται και το πραγματικό μήνυμα των «παράλογων» λαϊκών διαμαρτυριών σε όλη την Ευρώπη: οι διαδηλωτές γνωρίζουν πολύ καλά αυτό που δεν ξέρουν, δεν προσποιούνται ότι έχουν γρήγορες και εύκολες λύσεις. Αυτό που τους λέει ωστόσο το ένστικτό τους είναι παρ’ όλα αυτά σωστό: ότι και αυτοί που βρίσκονται στην εξουσία επίσης δεν γνωρίζουν (σσ τι πρέπει να κάνουν).
Σήμερα στην Ευρώπη οι τυφλοί οδηγούν τους τυφλούς.
http://www.tovima.gr/world/article/?aid=493503
full
The west's crisis is one of democracy as much as finance
The spirit of dictators like Ceausescu is finding new life in the response
of the European elite to pressures in the eurozone
No comments:
Post a Comment