19.12.11

Η κρίση στην Ευρώπη μοιάζει πολύ με αυτήν στα τέλη της δεκαετίας του ’20

The Economist

«Σωστά, εμείς φταίγαμε», έλεγε ο Μπεν Μπερνάνκι στον Μίλτον Φρίντμαν σε ομιλία του το 2002. Αναφερόταν στο συμπέρασμα του νομπελίστα ότι οι κεντρικοί τραπεζίτες ήταν υπεύθυνοι για μεγάλο μέρος των δεινών της Μεγάλης Υφεσης. «Ωστόσο, χάρη σ’ εσάς», συνέχισε ο μέλλων πρόεδρος της Fed, «δεν θα το ξανακάνουμε». Εννιά χρόνια αργότερα, οι συνάδελφοι του κ. Μπερνάνκι επαίρονται ότι τήρησαν αυτή την υπόσχεση. «Αποτρέψαμε μια Μεγάλη Υφεση», δήλωνε τον Μάρτιο στην Daily Telegraph ο διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας, Μέρβιν Κινγκ.
Το σοκ που έπληξε την παγκόσμια οικονομία το 2008 ήταν αντίστοιχο με εκείνο που εγκαινίασε τη Μεγάλη Υφεση. Το 12μηνο που ακολούθησε την οικονομική κορύφωση του 2008, η βιομηχανική παραγωγή υποχώρησε όσο και τον πρώτο χρόνο της Μεγάλης Υφεσης. Οι τιμές των μετοχών και το παγκόσμιο εμπόριο περισσότερο. Ωστόσο, αυτή τη φορά, δεν ακολούθησε ύφεση. Παρότι το παγκόσμιο βιομηχανικό ΑΕΠ συρρικνώθηκε κατά 13% από το ζενίθ του, τη δεκαετία του ’30 είχε βουλιάξει σχεδόν κατά 40%. Οι δείκτες ανεργίας ΗΠΑ και Ευρώπης αυξήθηκαν περισσότερο από 10% στην παρούσα κρίση - τότε ώς και κατά 25%. Αυτή η σοβαρή διαφορά οφείλεται κατά κύριο λόγο στα μαθήματα από τη Μεγάλη Υφεση.
Ακόμα συζητείται πώς έγινε η Μεγάλη Υφεση τόσο μακροχρόνια και βαθιά. Η πιο κοινή άποψη είναι πως η ταυτόχρονη υιοθέτηση πιο σφιχτών δημοσιονομικών και νομισματικών μέτρων μετέτρεψε μια δύσκολη κατάσταση σε φρίκη. Το λάθος δεν επαναλήφθηκε αυτή τη φορά. Ωστόσο, μια πιο προσεκτική ματιά αποκαλύπτει μια λιγότερο παρηγορητική εικόνα. Γιατί σε δύο σημαντικούς -και αλληλένδετους- τομείς, ο πλούσιος κόσμος μπορεί ακόμα να κάνει λάθη που έγιναν τη δεκαετία του ’30. Κινδυνεύει να επαναλάβει τη δημοσιονομική λιτότητα που «έδωσε» στις ΗΠΑ μια «κάμψη μέσα στην ύφεση» το 1937-38. Και η κρίση στην Ευρώπη μοιάζει πολύ με τη χρηματοοικονομική αναταραχή των τελών της δεκαετίας του ’20 και των αρχών εκείνης του ’30, όταν οι οικονομίες έπεφταν σαν πλάκες του ντόμινο υπό την πίεση της λιτότητας, του σφιχτού χρήματος και της έλλειψης δανειστή τελευταίας ευκαιρίας. Εχουμε ακόμα να μάθουμε πολλά.
Η στροφή στη λιτότητα είναι παγκόσμια, όμως πιο δραματική είναι στην Ευρωζώνη, η οποία μπορεί να την αντέξει λιγότερο. Η λειτουργία χωρίς διακυμάνσεις νομισμάτων ή δανειστή τελευταίας ευκαιρίας απηχεί όμως επώδυνα τον κόσμο του κανόνα χρυσού στις αρχές της δεκαετίας του ’30. Ολα σήμερα μοιάζουν τρομερά οικεία (παρότι καμιά ευρωπαϊκή χώρα προφανώς δεν θα εκλέξει άλλον Χίτλερ). Η ιδιότητα του μέλους της Ευρωζώνης, όπως και η υιοθέτηση του κανόνα του χρυσού, σημαίνει πως οι μη ανταγωνιστικές χώρες δεν μπορούν να υποτιμήσουν το νόμισμά τους για να μειώσουν το εμπορικό τους έλλειμμα. Η λιτότητα φέρνει ένα φαύλο κύκλο κάμψης, συρρίκνωσης της εγχώριας ζήτησης και αύξησης της ανεργίας, πλήττοντας τα έσοδα, συντηρώντας μεγάλα ελλείμματα και αποστραγγίζοντας την εμπιστοσύνη σε τράπεζες και κρατικό χρέος. Οσο οι κάτοικοι της περιφέρειας μεταφέρουν τα χρήματά τους σε ασφαλέστερες τράπεζες του πυρήνα, τόσο μειώνεται η προσφορά χρήματος, όπως και τη δεκαετία του ’30. Οι υψηλές διαβουλεύσεις με τις πιστώτριες χώρες δεν αποδίδουν. Δεν υπάρχει δανειστής τελευταίας ευκαιρίας. Παρότι το EFSF ενισχύθηκε, δεν ήταν αρκετό.
Στην παρούσα πορεία, οι συνθήκες στις ανεπτυγμένες οικονομίες φαίνεται πως θα επιδεινωθούν περαιτέρω. Η ανάπτυξη σε ΗΠΑ και Βρετανία θα είναι λιγότερη από 2% το 2012 υπό την παρούσα πολιτική, και η ύφεση είναι πιθανή σε αμφότερες. Το ίδιο και στην Ευρωζώνη. Η ΕΚΤ θα μπορούσε να βελτιώσει την προοπτική της τελευταίας χαλαρώνοντας τη νομισματική πολιτική, όμως η ευρεία λιτότητα και η αβεβαιότητα θα είναι δύσκολο να αντισταθμιστούν.
Η κατάρρευση του κανόνα του χρυσού έφερε την ανάκαμψη, όμως προκάλεσε τεράστια οικονομική ζημία, καθώς οι χώρες ήγειραν εμπορικούς φραγμούς για να ανακόψουν τις εισαγωγές από άλλες που υποτίμησαν το νόμισμά τους. Οι κυβερνήσεις που εξελέγησαν για να καταπολεμήσουν την ανεργία πειραματίσθηκαν με έλεγχο μισθών και τιμών, δημιουργία καρτέλ και άλλες παρεμβάσεις. Στις χειρότερα πληγείσες χώρες, οι βασανισμένοι πολίτες στράφηκαν στον φασισμό, ελπίζοντας μάταια σε ανακούφιση...
Αργά αντανακλαστικάΟ κόσμος σήμερα έχει μεγαλύτερη δυνατότητα να αντιμετωπίσει την καταστροφή απ’ όσο τη δεκαετία του ’30. Τότε, οι περισσότερες ισχυρές οικονομίες τελούσαν υπό τον κανόνα του χρυσού. Σήμερα, η Ευρωζώνη ευθύνεται για λιγότερο από το 15% της παγκόσμιας παραγωγής. Στις ανεπτυγμένες χώρες η ανεργία δεν οδηγεί στην έσχατη ένδεια, όπως τη δεκαετία του ’30. Τότε, ο κόσμος δεν είχε έναν διεθνή ηγέτη. Σήμερα, ίσως οι ΗΠΑ να μπορούν ακόμα να συντονίσουν την αντίδραση ενώπιον της καταστροφής. Οι θεσμοί είναι πολύ ισχυρότεροι και η δημοκρατία πιο παγιωμένη. Ωστόσο, η παρατεταμένη οικονομική αδυναμία προκαλεί ευρεία αναθεώρηση της αξίας του φιλελεύθερου καπιταλισμού. Η κατάσταση δεν είναι ανεπανόρθωτη. Ομως, καθυστερώντας, η επανόρθωση δυσκολεύει. Τα μαθήματα της δεκαετίας του ’30 φύλαξαν τον κόσμο από πολλά δεινά μετά το σοκ του 2008. Δεν είναι πολύ αργά για να θυμηθούμε και άλλα. Αλλιώς, η ιστορία μπορεί να επαναληφθεί.

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economyagor_1_17/12/2011_466411

No comments: