Οι ρίζες της κρίσης

Πού φτάνουν τα όρια των αγορών; Και ποιες είναι οι βαθύτερες ρίζες της κρίσης;
Ο οικονομολόγος Κώστας Λαπαβίτσας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο SOAS του Λονδίνου, εξηγεί ότι στην καρδιά της τρέχουσας κρίσης δεν είναι τόσο οι αγορές μετοχών αλλά το τραπεζικό σύστημα. Κι αυτό δυσκολεύει τα πράγματα.
Αναφερόμενος στις ομοιότητες με την χρηματιστηριακή κρίση του 1987, όταν στις αγορές κυριάρχησε πανικός πωλήσεων για έναν μήνα και έναν χρόνο αργότερα όλα είχαν παρέλθει, ο κ. Λαπαβίτσας είναι κατηγορηματικός:
"Δεν πρόκειται να κάνω καμία πρόβλεψη γιατί μετά από έξι μήνες μπορεί να στέκομαι σαν χαζός. Προτιμώ να συζητώ για τους ευρύτερους καθοριστικούς παράγοντες μίας κρίσης και με αυτόν τον τρόπο να καταλήγω σε συμπεράσματα".

Για τον κ. Λαπαβίτσα οι οικονομικές κρίσεις είναι ένα μόνιμο, εγγενές, χαρακτηριστικό στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Υποστηρίζει, δηλαδή, ότι κάθε κάποια χρόνια παρατηρείται μια οικονομική κρίση, ενός ή άλλου τύπου, εκ των οποίων κάποιες απλώς ξεφουσκώνουν γρήγορα και άλλες διαρκούν περισσότερο με τρομακτικές συνέπειες όπως αυτή που ξεκίνησε πριν από 15 χρόνια στην Ιαπωνία.

Το παράδειγμα της Ιαπωνίας

Επομένως, υποστηρίζει, το πραγματικό ερώτημα αυτού που βιώνουμε σήμερα είναι εάν πρόκειται για μια παροδική καταιγίδα ή για μια κρίση τύπου Ιαπωνίας. Αίσθηση προκαλεί, ωστόσο, ότι η αντίδραση των Αρχών στην παρούσα κρίση έχει αρκετές ομοιότητες με αυτή των ιαπωνικών Αρχών στις αρχές του ’90.

Τότε, η ιαπωνικές αρχές είχαν κατηγορηθεί για ανικανότητα. Αρχικά δεν αντιλήφθηκαν ότι οι τράπεζες είχαν τόσα πολλά επισφαλή δάνεια ενώ στη συνέχεια επιχείρησαν να διατηρήσουν τη ρευστότητα, προσποιούμενες ότι δεν συνέβαινε τίποτε. Στην συνέχεια «πάγωσαν» την στεγαστική αγορά.

Έτσι έγινε και με τις αμερικανικές αρχές που τους πήρε τρεις μήνες να αντιληφθούν το πρόβλημα και να αντιδράσουν και σήμερα μιλούν για «πάγωμα» των επιτοκίων στην αγορά των subprime.

Ωστόσο, ο κ. Λαπαβίτσας δεν βλέπει κανέναν προφανή τρόπο για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Η σύσταση του «super-fund» από τις μεγαλύτερες αμερικανικές τράπεζες, με τις «ευλογίες» του Μπερνάνκε αποτελεί μια κλασσική «απάντηση», όμοια με εκείνη έγινε στη Βρετανία στις αρχές του 1970.

Τραπεζική κρίση

Για τον κ. Λαπαβίτσα, η τρέχουσα κρίση είναι μια τραπεζική κρίση, η οποία είναι τελείως διαφορετική από μία χρηματιστηριακή κρίση.

Τα χρηματιστήρια είναι αγορές μέσω των οποίων εταιρείες αγοράζουν ποσοστά άλλων εταιρειών με τις τιμές να καθορίζονται από τις προσδοκίες. Μια κρίση στις κεφαλαιαγορές μπορεί να πλήξει εταιρείες και τράπεζες, αλλά οι συνέπειές της είναι περιορισμένες.

Οι τράπεζες, κυρίως οι μεγάλες εμπορικές τράπεζες, είναι κάτι διαφορετικό. Αποτελούν την πηγή του χρηματοοικονομικού συστήματος καθώς δημιουργούν το μεγαλύτερο μέρος των φρέσκων πιστώσεων αλλά και χρήμα.

Δεν μοιάζουν με άλλα χρηματοοικονομικά ιδρύματα ή funds όπως τα συνταξιοδοτικά. Αν οι τράπεζες πνιγούν από τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια και δεν μπορούν να το αντιμετωπίσουν τότε ολόκληρο το χρηματοοικονομικό σύστημα δεν μπορεί να λειτουργήσει.
Αγορά χρήματος
Κι αυτό είναι που παρατηρούμε σήμερα. Το επίκεντρο της κρίσης βρίσκεται στην αγορά του χρήματος, η οποία από τον περασμένο Αύγουστο δεν μπορεί να λειτουργήσει κανονικά, με αποτέλεσμα η διατραπεζική αγορά (ο δανεισμός της μίας τράπεζας προς την άλλη) να μην μπορεί να κινηθεί. Κι όταν αυτό συμβεί δεν μπορεί να λειτουργήσει ολόκληρο το τραπεζικό σύστημα.

Από τον περασμένο Αύγουστο, η κάθε τράπεζα ακολουθεί ένα μοναχικό δρόμο, κυρίως επειδή το ένα χρηματοπιστωτικό ίδρυμα δεν εμπιστεύεται πλέον το άλλο...

Οι τράπεζες στον σύγχρονο χρηματοοικονομικό κόσμο δρουν διαφορετικά και πιο αυτόνομα απ’ ότι παλιότερα στις σχέσεις τους με τις εταιρείες στην πραγματική παραγωγή και τις υπηρεσίες.

Αντί να δανείζουν κατευθείαν τις εταιρείες όπως έκαναν παλιότερα, οι τράπεζες παίρνουν προμήθειες από τις μεγάλες εταιρείες για τις βοηθητικές υπηρεσίες που τους παρέχουν για έκδοση μετοχών, εταιρικών ομολόγων κι άλλων εξειδικευμένων «δομημένων» χρεογράφων» στην ανοιχτή αγορά.

Ο δανεισμός των νοικοκυριών για κατανάλωση και στέγη μαζί με τα έσοδα από προμήθειες είναι οι πιο γρήγορα ανεπτυγμένες πηγές εσόδων των τραπεζικών κερδών.


Υπερβολικές φούσκες
Εάν αυτά «βαλτώσουν» τότε το πρόβλημα γενικεύεται, διότι με αυτές τις τρεις βασικές επιλογές σε περίοδο προσφορών «φθηνού» δανεικού χρήματος (χαμηλών επιτοκίων) οι τράπεζες μπορεί εύκολα να δημιουργήσουν υπερβολικές φούσκες, ιδιαίτερα στο χώρο των ακινήτων και της κατανάλωσης.

Εάν οι τράπεζες φιλοδοξούν να συγκεντρώσουν σημαντικό μέρος των κερδών τους από τις εισπράξεις των τόκων, ζητώντας ένα κομμάτι από τα πραγματικά εισοδήματα και τους μισθούς τότε έχουν πρόβλημα.

Δεν εξασφαλίζει κανείς ότι οι μισθοί και τα εισοδήματα θα αναπτύσσονται με συστηματικό τρόπο στο μέλλον. Όντως στις ΗΠΑ το πραγματικό εισόδημα την τελευταία 20ετία παραμένει στάσιμο.

Οι τράπεζες μπορούν επίσης να δημιουργούν φούσκες. Εάν για παράδειγμα οι τράπεζες μπορούν να δημιουργήσουν μια φούσκα στα ακίνητα, τότε κι ο κόσμος που κατέχει ένα ή περισσότερα σπίτια φαίνεται να είναι πλουσιότερος ακόμα κι αν το εισόδημα ή μισθός του δεν έχει αυξηθεί σε πραγματικούς όρους.

Αυτό φέρνει φρέσκες ομάδες δανειζόμενων στις αγορές και ενισχύει τις παλιότερες ομάδες βαθαίνοντας τον δανεισμό του. Αυτό δίνει έξτρα κέρδη στις τράπεζες οι οποίες μεταφέρουν μέρος των εισοδημάτων στις αγορές δανεισμού χρήματος.

Οι νέες μορφές "τιτλοποίησης" δανείων ("δομημένα ομόλογα" τύπου CDO, SIV κλπ) που χρησιμοποιούν τα τελευταία χρόνια για να τα πουλούν σε άλλους επενδυτές τους έδωσε αυτή τη δυνατότητα καθώς έτσι ξεφορτώνονται το ρίσκο αποκτώντας ρευστότητα για να συνεχίζουν να δανείζουν.

Αλλά όταν η φούσκα σπάει οι πρώτοι που νιώθουν τον πόνο είναι αυτοί με τα χαμηλότερα εισοδήματα κι όσοι υπερδανείστηκαν. Αυτή η διαδικασία χτυπάει την κατανάλωση, φέρνοντας ολόκληρη την πραγματική οικονομία σε δυσχερή θέση.

Σύμφωνα με τη Fed, το μερίδιο των εισοδημάτων που πάει για αποπληρωμές χρεών στις ΗΠΑ έχει αυξηθεί από 15,6% το 1983 στο 19,3% τον Ιούνιο του 2007.

Κεντρικές Τράπεζες

Ερωτηθείς για το τι μπορεί να κάνει το κράτος και οι Κεντρικές Τράπεζες, απαντά ότι οι Κεντρικές Τράπεζες είναι κι αυτές τράπεζες. Μπορεί να ακούγεται σαν κάτι απόμακρο αλλά και οι Κεντρικές Τράπεζες ενδέχεται να χρεοκοπήσουν. Δεν μπορούν να αγοράσουν όλα τα ξεγραμμένα χρέη, π.x. όπως τα δάνεια της Northern Rock στην Αγγλία.

Αν το δείτε σε μεγάλη κλίμακα τότε θα κατανοήσετε το πρόβλημα που μπορεί να αντιμετωπίσει ο πρόεδρος της Fed, Μπεν Μπερνάνκε, υπογραμμίζει.

Οι αμερικανικές τράπεζες έχουν στην κατοχή τους τόσο μεγάλο όγκο επισφαλών «χαρτιών» που κάθονται σε ένα πραγματικό βουνό από αυτά. Έχουν ήδη διαγράψει πάνω από 100 δισ. δολ. έως τώρα με τις εκτιμήσεις να ποικίλουν για το συνολικό ύψος από 200 έως 500 δισ. δολ.

Η κεντρική τράπεζα δεν μπορεί να εξασφαλίσει άμεσα τόσο τεράστιο όγκο χρημάτων για να παίξει ρόλο «θεματοφύλακα» (ή τερματοφύλακα) στα δύσκολα.


Τα όρια του τερματοφύλακα
Βέβαια άλλοι βραχίονες του κράτους μπορούν να παρέμβουν, μέσω της δημοσιονομικής πολιτικής με «ενέσεις» ενίσχυσης όπως η τελευταία των 150 δισ. δολ. που υπόσχεται ο Μπους σε προεκλογική περίοδο για να αποτρέψει την ύφεση. Αλλά κανείς δεν είναι σίγουρος ότι θα δουλέψουν.

Οι αγορές φοβούνται ότι η Αμερικάνικη κεντρική τράπεζα με τον νέο της πρόεδρο, τον Μπεν Μπερνάνκε, είτε θα επιτρέψει στο πληθωρισμό να ξεφύγει από τον έλεγχο είτε θα παρέμβει σκληρά πυροδοτώντας έτσι την ύφεση.

Τελευταία ακούγονται συχνά προβλέψεις για την επιστροφή του στασιμοπληθωρισμού (στάσιμη ανάπτυξη με αυξανόμενο πληθωρισμό και ανεργία) της οικονομικής ασθένειας της δεκαετίας του '70. Αυτοί οι αντίθετοι φόβοι είναι ενδεικτικοί για το πόσο εύθραυστα είναι τα πράγματα.

Ο Μπους παρενέβη, αλλά θα χρειαστούν πολύ περισσότερα από τέτοιες χειρονομίες για να μη βουλιάξει η παγκόσμια οικονομία. Κι από ότι φαίνεται τα τεχνάσματα που χρησιμοποιούσαν για να αποτρέψουν την ύφεση οι διαχειριστές του πλανήτη επιστρέφουν τώρα σαν εφιάλτες.

"Ιδιωτικός Κεϋνσιανισμός"

Τέλος, σχολιάζοντας την άποψη του Ιταλού καθηγητή οικονομολόγου Ρικάρντο Βελοφιόρε (από το Πανεπιστήμιο του Μπέργκαμο), ότι η δημιουργία του χρέους των νοικοκυριών είναι μια μορφή «ιδιωτικού κεϋνσιανισμού», ο Κ. Λαπαβίτσας, σημειώνει ότι αυτή η διαδικασία έχει αρκετή βαρύτητα σήμερα, αποκαλύπτοντας μεγάλο μέρος της ρίζας της βίαιης πτώσης στις αγορές.

Υπάρχουν επίσης, φωνές που αναφέρουν ότι η άποψη αυτή θα ενισχυθεί αν τελικά η κρίση εξελιχθεί σε ύφεση. Αυτή η "κεϋνσιανικού τύπου" ανταπόκριση δεν έχει ξεπεραστεί και μοιάζει ακριβώς με αυτό που έκανε η Fed μετά το 2001.



http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=7879&subid=2&tag=6620&pubid=711097