Καταργήσεις υπουργείων, οργανισμών και διευθύνσεων. Απολύσεις του 1/3 και παραπάνω μονίμων και έκτακτων υπαλλήλων, περικοπές μισθών σ' επίπεδα περασμένων δεκαετιών και κατάργηση επιδομάτων σε όλη την κλίμακα - ακόμη και βουλευτών. Περιορισμός των στρατιωτικών δαπανών και μείωση της στρατιωτικής θητείας. Εκποίηση δημόσιας περιουσίας... Αυτά είναι μερικά μόνο από τα μέτρα, που προτείνονται και (μερικά εφαρμόζονται) πριν από οχτώ δεκαετίες «υπό τη σκληράν ανάγκην» για «περισυλλογή των οικονομικών μας» και «ισοσκέλισιν του προϋπολογισμού». Είναι η εποχή που η χώρα προσπαθεί απεγνωσμένα να επιβιώσει, κατακλυσμένη από τα κύματα προσφύγων, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Ως τις αρχές του 1924 έχει εξανεμιστεί το προσφυγικό δάνειο από την Κοινωνία των Εθνών (περίπου 4 εκατ. λίρες στερλίνες ή 1 δισ. δραχμές). Η Ελλάδα ζητά από την ΚτΕ να διπλασιάσει τις δανειακές εγγυήσεις της. Για τη σύναψη νέου πρόσθετου δανείου (συνολικά 10 εκατ. λίρες) υποχρεώνεται να δώσει αυξημένες εγγυήσεις, ώστε να εξασφαλιστούν οι πιστωτές της. Αυτό μεταφράζεται σε δραστικές περικοπές των δαπανών και εξάλειψη των ελλειμμάτων. Τις γνωστές θυσίες από το λαό... Στην πρωθυπουργία βρίσκεται ο Αλ. Παπαναστασίου, με τη στήριξη των βενιζελογενών κομμάτων. Ο «πατέρας της αβασίλευτης δημοκρατίας», η οποία μόλις έχει κηρυχτεί ύστερα από δημοψήφισμα (Απρίλιος 1924), παίρνει ορισμένες ριζοσπαστικές πρωτοβουλίες. Δεν αρέσουν ούτε στους παραδοσιακούς βενιζελικούς. Γρήγορα, άλλωστε, θα χάσει την υποστήριξή τους και την πρωθυπουργία. Θ΄ ακολουθήσουν άλλες δύο βραχύβιες κυβερνήσεις (Σοφούλη και Μιχαλακόπουλου) μέχρι την επιβολή της δικτατορίας του Πάγκαλου.
Ανάμεσα στ΄ άλλα ο Παπαναστασίου αποφασίζει να συγκροτήσει μια «Επιτροπή Οικονομικών» (Μάιος 1924). Τα μέλη της είναι προσωπικότητες από διάφορους πολιτικούς και κοινωνικούς χώρους. Ο Αθ. Ευταξίας, πρώην υπουργός Οικονομικών και κατοπινός πρωθυπουργός ορίζεται ως πρόεδρος. Μέλη της είναι ο καθηγητής δημόσιας οικονομίας και θεμελιωτής της ιστορίας των δημοσιονομικών Α. Ανδρεάδης, οι πολλοί γνωστοί τότε κι αργότερα πανεπιστημιακοί δάσκαλοι Σπ. Κορώνης, Αλ. Σβώλος, Δ. Καλιτσουνάκης, βουλευτές και άλλοι.
Η επιτροπή περιβλήθηκε αρχικώς με αρμοδιότητες «Αρείου Πάγου» για τη δημόσια διοίκηση, όπως χαρακτηριστικά γράφτηκε τότε. Δεν θα ήταν απλώς ένα γνωμοδοτικό «συμβούλιο σοφών» και από την άποψη αυτή έχει μια ιστορική μοναδικότητα. Τουλάχιστον ως προς τη σύστασή της.
Με ψήφισμα της Εθνοσυνέλευσης παραχωρείται το δικαίωμα να καταργεί θέσεις στο Δημόσιο, να προτείνει σύμπτυξη και μεταρρυθμίσεις, να ρυθμίζει τα δημοσιοϋπαλληλικά θέματα κ.ά. Αν έκρινε ότι υπάρχει πλεονάζον προσωπικό αυτό θα απολυόταν, με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, μέσα σ΄ ένα μήνα! Σε περίπτωση, που πρότεινε κατάργηση ολόκληρης υπηρεσίας ή και υπουργείου αυτή θα εκτελούνταν από την κυβέρνηση και οι υπάλληλοί της θα θεωρούνταν αυτοδικαίως απολυθέντες!
Περικοπές σε σπατάλες και καταχρήσεις
Πλαισιωμένη από υποεπιτροπές, άρχισε αμέσως το έργο της. Ξεκίνησε από τις προμήθειες του Δημοσίου και ειδικά των στρατιωτικών, όπου οι σπατάλες και οι καταχρήσεις «επέφερον τρομακτικάς ζημίας». Αλλά και με την προϋπόθεση ότι «αι κενούμεναι θέσεις» των δημοσίων υπαλλήλων δεν θα συμπληρώνονται. Δυστυχώς, μαζί με την πτώση της κυβέρνησης Παπαναστασίου (Ιούλιος 1924) εκπίπτουν και οι αρμοδιότητές της στην πράξη. Έστω κι έτσι, όμως, παράγει δημοσιονομικό έργο. Εργάστηκε ως το Φεβρουάριο του 1925, με αξιοσημείωτα αποτελέσματα εν μέσω μεγάλων εμποδίων κι ακόμη μεγαλύτερων κοινωνικών αντιδράσεων (εξέγερση ονομαζόταν οι αντιδράσεις των δημοσίων υπαλλήλων). Όπως ήταν φυσικό η ίδια δεν έμεινε ανεπηρέαστη από τη γενικότερο πολιτικό κλίμα και τις υπάρχουσες κομματικές δομές και πελατειακές σχέσεις. Απαλλαγμένη, όμως, από άμεσες κυβερνητικές ευθύνες πέτυχε σε σημαντικό βαθμό τους στόχους της.
Σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα υπέδειξε περικοπές δαπανών της τάξης των 500 εκατ. δραχμών, ενώ για πρώτη και τελευταία φορά στα νεοελληνικά χρονικά απαλλάχτηκε ο κρατικός μηχανισμός από «αργούς» υπαλλήλους σε μαζική κλίμακα. Από περίπου 49.000 σε 44.000, αν και ο αρχικός στόχος της «εκκαθάρισης» ήταν μείωση της τάξης των 10.000 - 20.000. Υπολογίζεται ακόμη ότι οι δαπάνες για τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων μειώθηκαν γύρω στο 7-10%. Η προσπάθεια, όμως, αυτή δεν θα έχει συνέχεια. Σε συνδυασμό με τις γνωστές παθογένειες του πολιτικού και οικονομικού συστήματος του μεσοπολέμου, γρήγορα η χώρα θα ξαναβρεθεί σε παρόμοια δημοσιονομική θέση. Με αποκορύφωμα την πτώχευση του 1932.
Δέσμια του κομματικού και πελατειακού συστήματος
Η Επιτροπή Οικονομιών συστάθηκε κατά το πρότυπο ανάλογων οργάνων στη Γερμανία και τη Βρετανία. Ανεξαρτήτως των κυβερνητικών προθέσεων, όμως, ήταν ένα κακέκτυπο. Η γερμανική επιτροπή είχε απεριόριστη δικαιοδοσία για τον περιορισμό των κρατικών δαπανών. Οι αποφάσεις της ήταν υποχρεωτικές για την κυβέρνηση και η εκτέλεσή τους άμεση. Στην Αγγλία, υπό την προεδρία του Λόυδ Τζορτζ, περιβαλλόταν με «δικτατορική εξουσία», αμέσως μετά τον πόλεμο. Οι αποφάσεις είχαν θέση νόμων.
Σε μια κριτική της εποχής για την ελληνική επιτροπή διαβάζουμε: «Η εν Ελλάδι δεν έχει τοιαύτην δικαιοδοσίαν (όπως σε άλλα κράτη). Απ΄ εναντίας μάλιστα ουδέν αποφασίζει άνευ προσυνενοήσεως μετά της κυβερνήσεως, τηρούσα τα προσχήματα μήπως ευρεθή αντιμέτωπος των κομματικών αυτής συμφερόντων...». Οι δεσμεύσεις της επιτροπής αποτυπώνονται ως ένα βαθμό στις εισηγήσεις της. Ο ίδιος ο Παπαναστασίου ασκούσε κριτική στο έργο και τις αποφάσεις της. Κυρίως «δι΄ απώλειαν χρόνου», «έλλειψιν συστηματοποιήσεως της εργασίας της και των απαραιτήτων στοιχειωδών δικαιολογιών» για τα μέτρα της. Aλλοι διέβλεπαν στις προτάσεις της «πολιτικούς υπολογισμούς» μελών της, υπονοώντας τον Α. Ευταξία.
Η εκτίμηση αυτή δεν απείχε από την πραγματικότητα και ενισχυόταν από διάφορα «λαϊκίστικα» μέτρα, όπως θα λέγαμε σήμερα, χωρίς σοβαρά οικονομικά αποτελέσματα. Αρνητική ήταν η γνώμη των συνδικαλιστικών οργανώσεων και των κομμουνιστών για το έργο της. Ετσι π.χ. το ΚΚΕ θεωρούσε ότι οι δήθεν μεταρρυθμίσεις ήταν «κωμωδία που ετελείωσεν εις βάρος των υπαλλήλων». Η επιτροπή απαντούσε με τα εμπόδια, που έβαζαν στο έργο της τα υπουργεία και οι υπηρεσίες, που ήταν αντικείμενο των εκκαθαρίσεων (δεν έδιναν πληροφορίες ή τα στοιχεία τους ήταν πλαστά). Αλλά και τις έντονες αντιδράσεις των δημοσίων υπαλλήλων.
«Πέλεκυς» στις κρατικές σπατάλες...
Η πρώτη απόφαση της Επιτροπής Οικονομικών (Σεπτέμβριος 1924) θα χαρακτηρισθεί από τον Τύπο της εποχής ως «πέλεκυς». Ανάμεσα στ΄ άλλα εισηγούνταν:
Ως τις αρχές του 1924 έχει εξανεμιστεί το προσφυγικό δάνειο από την Κοινωνία των Εθνών (περίπου 4 εκατ. λίρες στερλίνες ή 1 δισ. δραχμές). Η Ελλάδα ζητά από την ΚτΕ να διπλασιάσει τις δανειακές εγγυήσεις της. Για τη σύναψη νέου πρόσθετου δανείου (συνολικά 10 εκατ. λίρες) υποχρεώνεται να δώσει αυξημένες εγγυήσεις, ώστε να εξασφαλιστούν οι πιστωτές της. Αυτό μεταφράζεται σε δραστικές περικοπές των δαπανών και εξάλειψη των ελλειμμάτων. Τις γνωστές θυσίες από το λαό... Στην πρωθυπουργία βρίσκεται ο Αλ. Παπαναστασίου, με τη στήριξη των βενιζελογενών κομμάτων. Ο «πατέρας της αβασίλευτης δημοκρατίας», η οποία μόλις έχει κηρυχτεί ύστερα από δημοψήφισμα (Απρίλιος 1924), παίρνει ορισμένες ριζοσπαστικές πρωτοβουλίες. Δεν αρέσουν ούτε στους παραδοσιακούς βενιζελικούς. Γρήγορα, άλλωστε, θα χάσει την υποστήριξή τους και την πρωθυπουργία. Θ΄ ακολουθήσουν άλλες δύο βραχύβιες κυβερνήσεις (Σοφούλη και Μιχαλακόπουλου) μέχρι την επιβολή της δικτατορίας του Πάγκαλου.
Η επιτροπή περιβλήθηκε αρχικώς με αρμοδιότητες «Αρείου Πάγου» για τη δημόσια διοίκηση, όπως χαρακτηριστικά γράφτηκε τότε. Δεν θα ήταν απλώς ένα γνωμοδοτικό «συμβούλιο σοφών» και από την άποψη αυτή έχει μια ιστορική μοναδικότητα. Τουλάχιστον ως προς τη σύστασή της.
Με ψήφισμα της Εθνοσυνέλευσης παραχωρείται το δικαίωμα να καταργεί θέσεις στο Δημόσιο, να προτείνει σύμπτυξη και μεταρρυθμίσεις, να ρυθμίζει τα δημοσιοϋπαλληλικά θέματα κ.ά. Αν έκρινε ότι υπάρχει πλεονάζον προσωπικό αυτό θα απολυόταν, με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, μέσα σ΄ ένα μήνα! Σε περίπτωση, που πρότεινε κατάργηση ολόκληρης υπηρεσίας ή και υπουργείου αυτή θα εκτελούνταν από την κυβέρνηση και οι υπάλληλοί της θα θεωρούνταν αυτοδικαίως απολυθέντες!
Περικοπές σε σπατάλες και καταχρήσεις
Πλαισιωμένη από υποεπιτροπές, άρχισε αμέσως το έργο της. Ξεκίνησε από τις προμήθειες του Δημοσίου και ειδικά των στρατιωτικών, όπου οι σπατάλες και οι καταχρήσεις «επέφερον τρομακτικάς ζημίας». Αλλά και με την προϋπόθεση ότι «αι κενούμεναι θέσεις» των δημοσίων υπαλλήλων δεν θα συμπληρώνονται. Δυστυχώς, μαζί με την πτώση της κυβέρνησης Παπαναστασίου (Ιούλιος 1924) εκπίπτουν και οι αρμοδιότητές της στην πράξη. Έστω κι έτσι, όμως, παράγει δημοσιονομικό έργο. Εργάστηκε ως το Φεβρουάριο του 1925, με αξιοσημείωτα αποτελέσματα εν μέσω μεγάλων εμποδίων κι ακόμη μεγαλύτερων κοινωνικών αντιδράσεων (εξέγερση ονομαζόταν οι αντιδράσεις των δημοσίων υπαλλήλων). Όπως ήταν φυσικό η ίδια δεν έμεινε ανεπηρέαστη από τη γενικότερο πολιτικό κλίμα και τις υπάρχουσες κομματικές δομές και πελατειακές σχέσεις. Απαλλαγμένη, όμως, από άμεσες κυβερνητικές ευθύνες πέτυχε σε σημαντικό βαθμό τους στόχους της.
Σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα υπέδειξε περικοπές δαπανών της τάξης των 500 εκατ. δραχμών, ενώ για πρώτη και τελευταία φορά στα νεοελληνικά χρονικά απαλλάχτηκε ο κρατικός μηχανισμός από «αργούς» υπαλλήλους σε μαζική κλίμακα. Από περίπου 49.000 σε 44.000, αν και ο αρχικός στόχος της «εκκαθάρισης» ήταν μείωση της τάξης των 10.000 - 20.000. Υπολογίζεται ακόμη ότι οι δαπάνες για τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων μειώθηκαν γύρω στο 7-10%. Η προσπάθεια, όμως, αυτή δεν θα έχει συνέχεια. Σε συνδυασμό με τις γνωστές παθογένειες του πολιτικού και οικονομικού συστήματος του μεσοπολέμου, γρήγορα η χώρα θα ξαναβρεθεί σε παρόμοια δημοσιονομική θέση. Με αποκορύφωμα την πτώχευση του 1932.
Δέσμια του κομματικού και πελατειακού συστήματος
Η Επιτροπή Οικονομιών συστάθηκε κατά το πρότυπο ανάλογων οργάνων στη Γερμανία και τη Βρετανία. Ανεξαρτήτως των κυβερνητικών προθέσεων, όμως, ήταν ένα κακέκτυπο. Η γερμανική επιτροπή είχε απεριόριστη δικαιοδοσία για τον περιορισμό των κρατικών δαπανών. Οι αποφάσεις της ήταν υποχρεωτικές για την κυβέρνηση και η εκτέλεσή τους άμεση. Στην Αγγλία, υπό την προεδρία του Λόυδ Τζορτζ, περιβαλλόταν με «δικτατορική εξουσία», αμέσως μετά τον πόλεμο. Οι αποφάσεις είχαν θέση νόμων.
Σε μια κριτική της εποχής για την ελληνική επιτροπή διαβάζουμε: «Η εν Ελλάδι δεν έχει τοιαύτην δικαιοδοσίαν (όπως σε άλλα κράτη). Απ΄ εναντίας μάλιστα ουδέν αποφασίζει άνευ προσυνενοήσεως μετά της κυβερνήσεως, τηρούσα τα προσχήματα μήπως ευρεθή αντιμέτωπος των κομματικών αυτής συμφερόντων...». Οι δεσμεύσεις της επιτροπής αποτυπώνονται ως ένα βαθμό στις εισηγήσεις της. Ο ίδιος ο Παπαναστασίου ασκούσε κριτική στο έργο και τις αποφάσεις της. Κυρίως «δι΄ απώλειαν χρόνου», «έλλειψιν συστηματοποιήσεως της εργασίας της και των απαραιτήτων στοιχειωδών δικαιολογιών» για τα μέτρα της. Aλλοι διέβλεπαν στις προτάσεις της «πολιτικούς υπολογισμούς» μελών της, υπονοώντας τον Α. Ευταξία.
Η εκτίμηση αυτή δεν απείχε από την πραγματικότητα και ενισχυόταν από διάφορα «λαϊκίστικα» μέτρα, όπως θα λέγαμε σήμερα, χωρίς σοβαρά οικονομικά αποτελέσματα. Αρνητική ήταν η γνώμη των συνδικαλιστικών οργανώσεων και των κομμουνιστών για το έργο της. Ετσι π.χ. το ΚΚΕ θεωρούσε ότι οι δήθεν μεταρρυθμίσεις ήταν «κωμωδία που ετελείωσεν εις βάρος των υπαλλήλων». Η επιτροπή απαντούσε με τα εμπόδια, που έβαζαν στο έργο της τα υπουργεία και οι υπηρεσίες, που ήταν αντικείμενο των εκκαθαρίσεων (δεν έδιναν πληροφορίες ή τα στοιχεία τους ήταν πλαστά). Αλλά και τις έντονες αντιδράσεις των δημοσίων υπαλλήλων.
«Πέλεκυς» στις κρατικές σπατάλες...
Η πρώτη απόφαση της Επιτροπής Οικονομικών (Σεπτέμβριος 1924) θα χαρακτηρισθεί από τον Τύπο της εποχής ως «πέλεκυς». Ανάμεσα στ΄ άλλα εισηγούνταν:
- Ν΄ απαγορευθεί η κίνηση των μισών περίπου κρατικών αυτοκινήτων. Οριζόταν ακόμη και δαπάνη για βενζίνα ανά χιλιόμετρο, με ανώτατο όριο κίνησης την ημέρα για όσα παραμένουν σε λειτουργία. Τα υπόλοιπα να εκποιηθούν. Παραλλήλως, ν΄ απαγορευθεί «άλλη οιασδήποτε πίστωσις διά δαπάνας αυτοκινήτων, αμαξών, ίππων ή μοτοσυκλετών...». Το μέτρο ζητά να εφαρμοστεί αμέσως!
- Να καταργηθεί το υπουργείο Εννόμου Τάξεως. Πρόκειται για το γνωστό αργότερα Δημοσίας Τάξεως, που μόλις είχε ιδρυθεί, με υπουργό μάλιστα το Θ. Πάγκαλο. Τον επόμενο μήνα πραγματικά καταργήθηκε και οι αρμοδιότητες, μαζί με τις υπηρεσίες του, ενσωματώθηκαν στο Εσωτερικών. Για την ιστορία θα ξαναλειτουργήσει επί δικτατορίας Μεταξά, ως «υφυπουργείο Δημοσίας Τάξεως», με αποστολή τις απηνείς διώξεις των δημοκρατών πολιτών.
- Να συγχωνευθούν πολλές δημόσιες υπηρεσίες και ειδικά όλες οι υγειονομικές. Οι τελευταίες να υπαχθούν στο υπουργείο Πρόνοιας (μέχρι τότε ήταν διάσπαρτες). Για το τελευταίο θ΄ αποφαινόταν αργότερα αν έπρεπε να καταργηθεί (θα γίνει αργότερα κι αυτό). Οι περιφερειακές υγειονομικές υπηρεσίες να λειτουργούν με έξοδα των δήμων και κοινοτήτων (σε δεύτερο στάδιο προτείνεται το ίδιο και για τα σχολεία).
- Να καταργηθεί η νομοθεσία που επιτρέπει να ενσκήπτουν «σμήνη εκτάκτων υπαλλήλων» σε υπουργεία.
- Να διαλυθούν νοσοκομεία, όπου οι ανάγκες νοσηλείας μπορούν να καλυφθούν διαφορετικά, ν΄ απολυθούν συμβασιούχοι ή ημερομίσθιοι σε διάφορες υπηρεσίες (καταπολέμηση ελονοσίας κ.ά.).
- Να εκποιηθούν δημόσια καταστήματα και κτίρια, που δεν χρησιμοποιούνται από κρατικές υπηρεσίες.
- Να πωληθούν πλοία του Πολεμικού Ναυτικού (Σπέτσες, Υδρα, Ψαρά κ.ά.) ως άχρηστα...
- Αυτά ήταν μόνο μερικά από τα μέτρα που πρότεινε η Επιτροπή Οικονομιών.
No comments:
Post a Comment