Δημόσιο Χρέος 1970-2009 (ΙΙ)

Δημόσιο χρέος στη δεκαετία του '70 (και μετά):
Την περίοδο εκείνη της δεκαετίας του 70, με την ανατροπή της χούντας, η Ευρώπη είχε "χρηματοδοτήσει" την καραμανλική σταθεροποίηση η οποία είχε γίνει μέσα από ένα καταρράκτη δανείων και επιλεγμένων εθνικοποιήσεων για να επιβιώσει η εγχώρια βιομηχανία και το τραπεζικό σύστημα μετά το σοκ που δέχθηκαν από την πολιτική αλλαγή σε συνθήκες πολλαπλών πετρελαϊκών σοκ.

Ο χείμαρρος των δανείων, με πληθωρισμό που έτρεχε με ρυθμούς που ξεπερνούσαν ακόμα και το 30% οδήγησε σε αλλεπάλληλες χρεοκοπίες βιομηχανίες και μεγάλες επιχειρήσεις που πολλές εξ αυτών είχαν ανδρωθεί από τα θαλασσοδάνεια της χούντας. Οι "κοινωνικοποιήσεις" του ΠAΣOK ανέκοψαν εν μέρει αυτή την κατάρρευση αλλά απαίτησαν για να γίνει αυτό με μια τεράστια αφαίμαξη της αποταμίευσης και αύξηση του δημόσιου χρέους που διοχετεύθηκε μέσα από την διαδικασία "εξυγίανσης" στις προβληματικές για να επιστραφούν στη συνέχεια "καθαρές" στους παλιούς ή στους νέους ιδιοκτήτες τους.

Δημόσιο Χρέος στη δεκαετία του '80:
Το νεαρό στην κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ εγκαινίασε σε ευρεία έκταση την αλλαγή πολιτικής. Κρατικοί πόροι (προερχόμενοι από δανεισμό) διοχετεύθηκαν στην κατανάλωση και στην ενίσχυση της εσωτερικής ζήτησης. Πίστεψαν οι ασκούντες την οικονομική πολιτική, ότι έτσι θα μπορούσε να δημιουργηθεί ισχυρή παραγωγική βάση. Τα αποτελέσματα ήταν αντίθετα από τα αναμενόμενα. Οι Eλληνες καταναλωτές δεν επέλεξαν εγχώρια προϊόντα αλλά εισαγόμενα, με αποτέλεσμα τις γνωστές δύο υποτιμήσεις της δραχμής το 1983 και το 1985.

[θα θυμάστε τον Λαλάκη τον εισαγόμενο...]

Δημόσιο Χρέος στη δεκαετία του '90 [από την Έκθεση Για τη Σύγκλιση του 1998]:
[σελίδα 99] Από την ανασκόπηση των ετών 1990-97 διαπιστώνεται ότι ο λόγος χρέους/ΑΕΠ στην Ελλάδα αυξήθηκε κατά 18.6 μονάδες. Αρχικά, ο λόγος είχε συνεχή τάση ανόδου, από 90.1% το 1990 σε 111.6% το 1993, ενώ κατόπιν περίπου σταθεροποιήθηκε και το 1997 μειώθηκε σε 108.7%. Όπως φαίνεται, στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ο ισχυρότερος παράγοντας που προκάλεσε την αύξηση του λόγου, ιδιαίτερα το 1993, αφορούσε …τις δυσμενείς συνέπειες της διολίσθησης της δραχμής και της προσπάθειας για δημοσιονομική εξυγίανση. Αντίθετα, από το 1994 και έπειτα, σημειώνεται πρωτογενές πλεόνασμα…

[σελίδα 100] Από την εξέταση των τάσεων άλλων δημοσιονομικών δεικτών προκύπτει ότι ο λόγος των συνολικών δαπανών του ευρύτερου κυβερνητικού τομέα … εμφάνισε ανοδική κίνηση, μέχρι το 1993, αντανακλώντας κυρίως την έντονη αύξηση των δαπανών για τόκους λόγω της απότομης διόγκωσης του χρέους. Συνολικά ο λόγος τω δαπανών το 1997 ήταν χαμηλότερος … αντανακλώντας ειδικότερα τη μεγάλη περικοπή των καθαρών κεφαλαιακών δαπανών [επενδύσεις του δημόσιου τομέα].. Απαιτούνται μεγαλύτερες προσαρμογές όλων των κονδυλίων των δαπανών, πλην των κεφαλαιακών δαπανών. Τα δημόσια έσοδα είχαν την τάση να αυξάνονται συνεχώς, σε σχέση με το ΑΕΠ… Η προβλεπόμενη για το 1998 μείωση του λόγου του ελλείμματος θα επιτευχθεί κυρίως μέσω της μείωσης των τρεχουσών δαπανών και μέσω της αύξησης των δημοσίων εσόδων…

[σελίδα 101] Ως προς το χρόνο που θα απαιτηθεί για τη μείωση του λόγου του χρέους στην τιμή αναφοράς 60% … εάν τα επόμενα έτη διατηρηθεί το συνολικό δημοσιονομικό αποτέλεσμα του 1998 (-2.2% του ΑΕΠ) … η τιμή αναφοράς 60% θα επιτευχθεί το 2034. Εάν διατηρηθεί το πρωτογενές πλεόνασμα του 1998 (6.8% του ΑΕΠ), ο λόγος χρέους/ΑΕΠ θα μειωθεί σε κάτω από 60% σε δέκα έτη [2007]. Τέλος, εάν κάθε χρόνο από το 1999 και μετά ισοσκελίζεται ο προϋπολογισμός, ο λόγος του χρέους θα μειωθεί στο 70.6% σε δέκα έτη και θα φθάσει στο επίπεδο αναφοράς 60% το 2011.

Το 2007 το περάσαμε, το 2011 κοντεύει, μέχρι το 2034 έχουμε καιρό! Kαι νομίζω γίνεται απόλυτα κατανοητό ότι η είσοδος της Ελλάδας στο κλαμπ της ΟΝΕ έγινε με καθαρά ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ... Ίσως μας είχαν (τότε) και εμπιστοσύνη.

Αίτια διόγκωσης (μη μείωσης) Δημοσίου Χρέους περιόδου 1990 - 2008 (Τράπεζα Πειραιώς):
- η ύπαρξη πρωτογενών ελλειμμάτων, - η διολίσθηση της δραχμής που αύξησε το εξωτερικό χρέος και - η ανάληψη από το κράτος σωρευμένων υποχρεώσεων φορέων του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Οι παράγοντες αυτοί συνέβαλαν στην αύξηση του χρέους από το 70% στο 100% του ΑΕΠ τα πρώτα χρόνια της δεκαετία του ’90, ενώ για την υπόλοιπη περίοδο έως την ένταξη της χώρας στην ζώνη του ευρώ το χρέος της γενικής κυβέρνησης διακυμαίνονταν χωρίς σημαντική πρόοδο γύρω από το 100% του ΑΕΠ. Μετά το 2000 η γενικότερη βελτίωση της οικονομικής κατάστασης οδήγησε στην μείωση του δημοσίου χρέους στο 93,4% του ΑΕΠ το 2008.

Συμπεράσματα της έρευνας:
1. ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΠΛΕΟΝΑΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ: η μείωση του χρέους από τα πρωτογενή πλεονάσματα ήταν της τάξεως του 25% ως ποσοστό του ΑΕΠ περίπου

2. ΕΠΙΤΟΚΙΟ (snowball effect): όταν το μέσο επιτόκιο του χρέους είναι μικρότερο από τον ρυθμό αύξησης του ονομαστικού ΑΕΠ, τότε το χρέος μπορεί να μειώνεται ακόμη και αν υπάρχουν πρωτογενή ελλείμματα. (βοήθησαν επίσης στην αποκλιμάκωση του χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ περίπου κατά 14%)
Επομένως, τα χαμηλά επιτόκια - που όμως στην εποχή μας προσδιορίζονται από τις αγορές και όχι απο τις Κεντρικές Τράπεζες - βοηθούν στη μείωση του χρέους.
3. ΤΑΜΕΙΑΚΑ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ (stock flow adjustments) [τα οποία με βάση τους λογιστικούς κανόνες που ισχύουν στην ΕΕ δεν καταγράφονται στο έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης]: το δημόσιο χρέος αυξήθηκε από την επίδραση του παράγοντα αυτού περίπου κατά 60% ως ποσοστό του ΑΕΠ.
Δηλαδή, τα συγκυριακά ταμειακά ελλείμματα του κράτους - όταν δηλαδή δεν υπάρχουν καθόλου μετρητά - συνεισφέρουν πάρα πολύ στην αύξηση του δημοσίου χρέους.
Λογικό δεν είναι όταν έχεις ανάγκη να σε γδύνει ο τοκογλύφος;

Σχόλιο
Στα παραπάνω αποσπάσματα, σχετικά με το εγχώριο δημόσιο χρέος και τις αιτίες δημιουργίας αλλά και διόγκωσής τους, έχω να κάνω μια γενική παρατήρηση:
Φαίνεται ξεκάθαρα πως έχει αλλάξει ο τρόπος προσέγγισής του θέματος από πλευράς των κυβερνήσεων αλλά και των αναλυτών μέσα στο πέρασμα των τεσσάρων δεκαετιών που διανύθηκαν.
Ξεκινήσαμε στη δεκαετία του '70 - που βέβαια ήταν μικρά τα μεγέθη - από μια αδιαφορία σχετικά με το μέγεθος και το τι μπορούσε να δημιουργηθεί στο μέλλον.
Στη δεκαετία του '80, μιλούν για πρόγραμμα μαθητείας (stage) της κυβέρνησης σε σχέση με τα δημόσια οικονομικά.
Στη δεκαετία του '90, ο κοινός στόχος όλων των εγχώριων παρατάξεων προς το όραμα της ΟΝΕ αλλά και ο απλοϊκός τρόπος με τον οποίο δώθηκε το "πράσινο φως" για την ένταξη της Ελλάδας στο ευρώ από τις ευρωπαϊκές υπηρεσίες [βασικό κριτήριο το δημόσιο χρέος να είναι στο 60% του ΑΕΠ και ως "δικαιολογητικό" κρίθηκε η τάση μείωσης του (από το 110% στο 97%) με το σχέδιο να περιλαμβάνει πρόβλεψη ότι το ελληνικό δημόσιο χρέος ίσως και να τείνει στο 60% το ..2007] διέλευσαν κάθε αμφιβολία και αμφισβήτηση για τους χειρισμούς των κυβερνήσεων στα δημόσια οικονομικά. Κατά μια έννοια, μας είχαν ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ.
Στη δεκαετία που τελειώνει, μιας και οι αγορές έχουν το πάνω χέρι, ο τρόπος προσέγγισης είναι πιο σοφιστικέ: στατιστικά μοντέλα προσδιορισμού των αιτιών δημιουργίας του.

Τέλος, συμπερασματικά οι παράγοντες που φαίνονται να το δημιούργησαν/διόγκωσαν, με βάση μια υποτυπώδη χρονολογική σειρά

1. δάνεια προς την Ελλάδα για τη σταθεροποίησή της
2. δάνεια του κράτους για την στήριξη των εγχωρίων βιομηχανιών
3. δανεισμός του κράτους με σκοπό την ενίσχυση της εγχώριας κατανάλωσης
4. πληρωμή τόκων – χρεολυσίων
5. τρεις υποτιμήσεις της δραχμής και η διολίσθησή της σε είκοσι χρόνια
6. μη συγκράτηση των δαπανών του δημοσίου τομέα (πρωτογενή ελλείμματα του προϋπολογισμού)
7. δανεισμός με αυξημένα επιτόκια
8. η ανάληψη από το κράτος σωρευμένων υποχρεώσεων φορέων του ευρύτερου δημόσιου τομέα
9. συγκυριακά ταμειακά ελλείμματα

Links
Τράπεζα Πειραιώς - Διαχρονική ανάλυση των βασικών προσδιοριστικών παραγόντων
του δημοσίου χρέους 1990-2008
Στρατηγική ΕΕ: Για την αντιμετώπιση του δημοσιονομικού αντίκτυπου από τη γήρανση του
πληθυσμού απαιτείται μια τρισκελής στρατηγική.

Γκίκας Α. Χαρδούβελης: Μακροοικονομική Διαχείριση και η Ανάγκη Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΜΕ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 1997-2005
Οικονομική συγκυρία: η εξέλιξη των βασικών μεγεθών 1970-1995