21.11.11

M. El Erian: Η ανατομία της παγκόσμιας κρίσης

Το αίσθημα αβεβαιότητας που επικρατεί στη Δύση είναι πλέον πρόδηλο και αυτό είναι απολύτως κατανοητό. Οι άνθρωποι ανησυχούν για το μέλλον τους, με τον αριθμό όσων φοβούνται ότι τα παιδιά τους μπορεί να ζήσουν τελικά χειρότερα από αυτούς, να έχει φτάσει σε επίπεδα ρεκόρ. Δυστυχώς η κατάσταση θα γίνει ακόμα πιο ανησυχητική κατά τους επόμενους μήνες.

Οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν δυσκολίες να επαναφέρουν την οικονομία σε τροχιά ανάπτυξης και αύξησης της απασχόλησης. Χιλιάδες άνθρωποι έχουν κατέβει στους δρόμους των αμερικανικών πόλεων και άλλοι τόσοι στην Ευρώπη, απαιτώντας ένα πιο δίκαιο οικονομικό σύστημα. Στην ευρωζώνη, οι οικονομικές κρίσεις έχουν οδηγήσει σε παραίτηση δύο κυβερνήσεις, αντικαθιστώντας δύο εκλεγμένους αντιπροσώπους με διορισμένους τεχνοκράτες και αποστολή να αποκαταστήσουν την τάξη.

Η ανησυχία για την θεσμική ακεραιότητα, που αποτελεί το κλειδί στην αρχιτεκτονική της σύγχρονης Ευρώπης, κορυφώνεται διαρκώς.

Η ανησυχία αυτή υπερβαίνει κράτη και περιοχές. Αλλά και όσοι προσπαθούν να δουν την μεγάλη εικόνα, ανησυχούν για την σταθερότητα μιας διεθνούς οικονομική τάξης όπου οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο δυτικός πυρήνας του συστήματος διαβρώνουν τα παγκόσμια δημόσια αγαθά.

Δεν αποτελεί σύμπτωση ότι όλα αυτά συμβαίνουν ταυτόχρονα. Οι εξελίξεις αυτές και το γεγονός ότι εμφανίζονται την ίδια ακριβώς στιγμή, καταδεικνύουν την αλλαγή του ιστορικού παραδείγματος που διαμόρφωσε τη σημερινή παγκόσμια οικονομία και την ανησυχία που προκαλείται από την απώλεια των σταθερών του παρελθόντος, είτε οικονομικών και χρηματοπιστωτικών, είτε πολιτικών και κοινωνικών.

Η αποκατάσταση των σταθερών αυτών θα πάρει χρόνο. Από εδώ και πέρα δεν υπάρχει οδικός χάρτης να ακολουθήσουμε και η εμπειρία του παρελθόντος μπορεί να μας δώσει μόνο κάποιες συντεταγμένες. Ωστόσο, δύο πράγματα είναι ξεκάθαρα. Διαφορετικές χώρες επιδιώκουν διαφορετικά αποτελέσματα, είτε επειδή το επιλέγουν, είτε επειδή είναι αναγκασμένες να το κάνουν. Και το παγκόσμιο σύστημα αντιμετωπίζει δυσκολίες στην συμφιλίωση αυτών των διαφορών.

Ορισμένες από τις αλλαγές θα είναι εξελικτικές και θα περάσουν αρκετά χρόνια μέχρι να αποκαλυφθούν. Άλλες θα προκύψουν άμεσα και ξαφνικά. Ωστόσο, όσο περίπλοκο και αν ακούγεται αυτό – και εξ ορισμού οι αλλαγές παραδείγματος αποτελούν εξαιρετικά περίπλοκες καταστάσεις, που εμφανίζονται πολύ σπάνια – ένα απλό αναλυτικό πλαίσιο μπορεί να μας "φωτίσει" για το τι πρέπει να αναζητήσουμε, τι και που να το περιμένουμε και πώς να προσαρμοστούμε καλύτερα.

Το πλαίσιο βασίζεται σε μια συνηθισμένη αναλυτική παράκαμψη. Τον σχηματισμό ενός περιορισμένου συνόλου επεξηγηματικών παραμέτρων σε αυτό που οι στατιστικολόγοι αποκαλούν “μια εξίσωση ανοιγμένης μορφής”. Ο στόχος δεν είναι να εξηγήσει κανείς τα πάντα, αλλά αντίθετα να υποδείξει ένα μικρό αριθμό παραμέτρων που μπορούν να υπολογίσουν κάποιους καθοριστικούς παράγοντες, έστω και κατά προσέγγιση.

Ακολουθώντας την προσέγγιση αυτή, μπορεί να υποστηρίξει κανείς ότι το μέλλον των οικονομιών της Δύσης και της παγκόσμιας οικονομίας, θα διαμορφωθεί από την ικανότητα τους να κατευθύνουν τέσσερεις αλληλοεξαρτώμενες 
  • δημοσιονομικές, 
  • οικονομικές, 
  • κοινωνικές, και 
  • πολιτικές δυναμικές.

Η πρώτη δυναμική
έχει να κάνει με τους ισολογισμούς. Πολλές δυτικές οικονομίες πρέπει να αντιμετωπίσουν την κληρονομία δεκαετιών υπερβολικού δανεισμού και μόχλευσης. Όσες δεν έχουν αυτό το πρόβλημα όπως η Γερμανία, συνδέονται με γείτονες που το έχουν. Αντιμέτωπες με την πραγματικότητα αυτή, διαφορετικές χώρες θα επιλέξουν διαφορετικές στρατηγικές απομόχλευσης.

Στην πραγματικότητα, οι διαφοροποιήσεις είναι ήδη εμφανείς.

Κάποιες χώρες, όπως η Ελλάδα, αντιμετωπίζουν μια τόσο εφιαλτική κατάσταση, που είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς άλλο αποτέλεσμα πέρα από μια τραυματική χρεοκοπία και μια παρατεταμένη οικονομική αστάθεια. Και η Ελλάδα δεν θα είναι η μόνο δυτική οικονομία που θα αναγκαστεί να αναδιαρθρώσει το χρέος της.

Άλλες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, κινήθηκαν άμεσα για να ελέγξουν καλύτερα τη μοίρα τους, αν και τα προγράμματα λιτότητας προϋποθέτουν αναπόφευκτα σημαντικές θυσίες.

Μια τρίτη ομάδα χωρών, με πρώτο παράδειγμα τις ΗΠΑ, δεν έχει κάνει ακόμα κάποια επιλογή απομόχλευσης. Έχοντας περισσότερο χρόνο στη διάθεση τους, ακολουθούν το λιγότερο εμφανές και πολύ πιο σταδιακό μονοπάτι της “χρηματοπιστωτικής συμπίεσης”, κατά την οποία τα επιτόκια πέφτουν έτσι ώστε οι πιστωτές, ακόμα και αυτοί των σταθερών εισοδημάτων, να επιδοτούν τους οφειλέτες.

Η απομόχλευση συνδέεται στενά με τη δεύτερη παράμετρο, την οικονομική ανάπτυξη. Όσο μεγαλύτερη είναι η ικανότητα μιας χώρας να δημιουργήσει επιπρόσθετο εθνικό εισόδημα, τόσο μεγαλύτερη είναι η δυνατότητα της να εκπληρώσει τις δανειακές της υποχρεώσεις διατηρώντας και ενισχύοντας ταυτόχρονα το επίπεδο ζωής των πολιτών.

Πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων της Ιταλίας και της Ισπανίας, πρέπει να ξεπεράσουν τα δομικά εμπόδια στην ανταγωνιστικότητα, την ανάπτυξη και την δημιουργία θέσεων εργασίας μέσα από πολυετείς μεταρρυθμίσεις στις αγορές εργασίας, στις συντάξεις, στην αγορά κατοικίας και στην οικονομική διακυβέρνηση. Κάποιες όπως οι ΗΠΑ, μπορούν να συνδυάσουν τις δομικές μεταρρυθμίσεις με βραχυπρόθεσμες “ενέσεις” στη ζήτηση. Ενώ, ελάχιστες, όπως η Γερμανία, δρέπουν τώρα τους καρπούς μιας δεκαετίας σταθερών (και υποτιμημένων) μεταρρυθμίσεων.

Αλλά η ανάπτυξη, αν και είναι απαραίτητη, δεν επαρκεί από μόνη της, δεδομένης της υψηλής ανεργίας και της αύξησης των ανισοτήτων στο εισόδημα και τον πλούτο.

Οπότε φτάνουμε στην τρίτη δυναμική. Η Δύση δεν καλείται να επιτύχει μόνο ανάπτυξη, αλλά και “περιεκτική ανάπτυξη”, η οποία πάνω απ’ όλα περιλαμβάνει μεγαλύτερη “κοινωνική δικαιοσύνη”.

Πράγματι, υπάρχει μια βαθιά αίσθηση ότι ο καπιταλισμός στη Δύση έχει γίνει άδικος. Ορισμένοι παίχτες, με πρώτες από όλες τις μεγάλες τράπεζες, σημείωσαν αστρονομικά κέρδη κατά τη διάρκεια του boom και απέφυγαν τις μεγάλες απώλειες που τους αναλογούσαν κατά την διάρκεια της κατάρρευσης. Οι πολίτες έχουν πάψει πια να δέχονται το επιχείρημα ότι αυτό το ατυχές αποτέλεσμα αντανακλά κάποιο ξεχωριστό ρόλο που επιτελούν οι τράπεζες. Και γιατί θα έπρεπε να το κάνουν, δεδομένου ότι τα προγράμματα διάσωσης των τραπεζών δεν έχουν τονώσει την ανάπτυξη και την απασχόληση;

Οι εκκλήσεις για ένα πιο δίκαιο σύστημα δεν πρόκειται να σταματήσουν. Το πιθανότερο είναι να επεκταθούν και να γίνουν ακόμα πιο έντονες. Η Δύση δεν έχει άλλη επιλογή από το να επιτύχει καλύτερη ισορροπία ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία, ανάμεσα στις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές και ανάμεσα στο χρηματοοικονομικό τομέα και την πραγματική οικονομία.

Αυτό οδηγεί στην τελευταία παράμετρο, τον ρόλο των πολιτικών. Έχει γίνει της μόδας τόσο στην Αμερική όσο και στην Ευρώπη να αποδίδονται όλα σε μια “έλλειψη ηγετών”, κάτι που υπογραμμίζει τον βαθμό στον οποίο μια πολύπλοκη αλλαγή παραδείγματος, οδηγεί στα όρια τους τα παραδοσιακά πλαίσια σκέψης, τις διαδικασίες και τα συστήματα διακυβέρνησης.

Σε αντίθεση με τις αναδυόμενες οικονομίες, οι χώρες της Δύσης δεν είναι εξοπλισμένες με τα κατάλληλα εργαλεία για την αντιμετώπιση δομικών αλλαγών, κάτι που είναι απολύτως λογικό.

Σε τελική ανάλυση, η ιστορία τους, και ειδικά κατά τη διάρκεια της περιόδου της “Μεγάλης Μετατροπής” μεταξύ 1980 και 2008, είναι συνήθως κυκλική. Όσο περισσότερο καθυστερούν να προσαρμοστούν, τόσο μεγαλύτεροι θα είναι οι κίνδυνοι.

Αυτοί που βιώνουν τις επιπτώσεις από τις τέσσερεις αυτές δυναμικές, οι περισσότεροι από εμάς, δεν πρέπει να παραλύσουν από το άγχος και την ανησυχία. Αντίθετα, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτό το απλό πλαίσιο για να καταγράψουμε τις εξελίξεις, να μάθουμε από αυτές και να προσαρμοστούμε. Σίγουρα, θα υπάρχουν ακόμα κίνδυνοι, ασυνήθιστοι περιορισμοί και ιστορικά πρωτοφανή αποτελέσματα.

Αλλά, θυμηθείτε, μια παγκόσμια αλλαγή παραδείγματος εμπεριέχει και μια σημαντική αλλαγή όχι μόνο στους κινδύνους, αλλά και στις ευκαιρίες.

http://www.euro2day.gr/specials/opinions/132/articles/667364/Article.aspx

____________________________________________

οι δικηγόροι δεν κατάφεραν να ρυθμίσουν αποτελεσματικά το σύστημα καθώς δεν έκαναν τίποτε άλλο από το να εισάγουν ρυθμίσεις ή απορυθμίσεις
και φτάσαμε στο σημείο πολιτικής ανάλυσης από την ..αγορά!
με ψήγματα ..σοσιαλισμού!!!

δεν μου προκαλεί καμία εντύπωση, έχει ήδη γίνει εμφανές, εδώ και πολλούς μήνες, ότι, αυτό που οι πολιτικοί αδυνατούν να δώσουν λύση θα βγει από τις αγορές [Η αγορά μπορεί: θα κατανοήσει ότι κάτι πρέπει να γίνει ώστε να αυξηθούν οι θέσεις εργασίας και οι μισθοί.]

2 comments:

Κυριάκος said...

Ωραίο άρθρο. Μικρή γλωσσική παρατήρηση: Μάλλον θα έπρεπε να λέει εξίσωση "ανηγμένης" (εξ αναγωγής δηλαδή) μορφής και όχι "ανοιγμένης".

Πηγαίνοντας τη συλλογιστική του ένα βήμα παραπέρα είναι προφανές πως η απομόχλευση δεν είναι ικανή συνθήκη για τη σταθεροποίηση εφόσον δεν συνοδευτεί από ενέργειες για μικρότερη μόχλευση στο μέλλον. Τα υψηλά ποσοστά μόχλευσης δεν μπορούν να συνεχίσουν να είναι ο μοχλός της ανάπτυξης, κάτι που σημαίνει πως μπορεί να πρέπει να αποδεχτούμε πιο χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης στο μέλλον.

Συμφωνώ επίσης μαζί του σ' αυτό που (καταλαβαίνω πως) λέει: Δεν λείπουν οι ηγέτες από τον κόσμο, λείπει η κατανόηση του νέου πλαισίου.

geokalp said...

καινοτομία είναι μια καλή λύση
πως όμως θα έρθει όταν ακυρώνονται τα διαστημικά προγράμματα;

η γερμανία πιέζει και για κανόνες στις τράπεζες (http://athenstock.blogspot.com/2011/11/blog-post_4542.html)
να περιοριστούν οι δραστηριότητες των πιστωτικών ιδρυμάτων, στη βάση της Βασιλείας, στις 20 φορές των βασικών κεφαλαίων τους, εντός και εκτός ισολογισμού, που αντιστοιχεία στο 5% του δείκτη μόχλευσης της Βασιλείας, ενώ η επιτροπή της Βασιλείας πρότεινε να ισχύσει 3% έως το 2019.