Το τέλος της σύγχρονης τάξης πραγμάτων στη Δύση

Η κρίση σε Ευρώπη και ΗΠΑ κλονίζει το μοντέλο της πολιτικής σταθερότητας που βασίστηκε στην οικονομική ανάπτυξη

The Washington Post

Το φαινόμενο του οποίου γινόμαστε μάρτυρες στην Ευρώπη -και το οποίο κατά τη γνώμη μου ενδέχεται να εκδηλωθεί και στις ΗΠΑ- είναι το τέλος της σύγχρονης τάξης πραγμάτων στην κοινωνία. Από τις αρχές του 19ου αιώνα, οι κοινωνίες των βιομηχανικών χωρών αποτέλεσαν τα παιδιά ενός γάμου ανάμεσα στην οικονομική ανάπτυξη και την πολιτική σταθερότητα. Η οικονομική πρόοδος βελτίωνε την καθημερινότητα των ανθρώπων και αποτελούσε τον ακρογωνιαίο λίθο της πίστης τους στο κράτος. Πόλεμοι, οικονομικές υφέσεις, επαναστάσεις και ταξικές διαμάχες διέκοπταν κατά καιρούς τον κύκλο. Συνολικά όμως, η ευημερία συνέτεινε στην ύπαρξη σταθερά δημοκρατικών κρατών στην Ευρώπη, σε μερικές περιοχές της Ασίας και φυσικά ο λόγος επίσης για τις ΗΠΑ. Η τρέχουσα οικονομική κρίση ενδέχεται να κλονίσει αυτό το μοντέλο.
Θεσμοί χωρίς κύρος Η επιβράδυνση των αναπτυξιακών ρυθμών επιφέρει πολιτική αστάθεια και το αντίστροφο. Εάν συμβεί αυτό, θα πρόκειται για μια ιστορική αλλά και καταστροφική διαφοροποίηση από το παρελθόν.
Ωστόσο, αυτή η απειλή, η οποία επισκιάζει τις επικείμενες προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ αλλά και το σύνολο του ανεπτυγμένου κόσμου, δεν είναι απαραίτητο να αποτελέσει πραγματικότητα. Οι σύγχρονες οικονομίες -ιδιαίτερα δε η αμερικανική- έχουν εξαιρετικές αντοχές και ισχύ ανάκαμψης. Η δημοκρατική παράδοσή τους είναι ισχυρή. Παρ’ όλα αυτά, τίποτα δεν αποκλείει μία ανατροπή, διότι οι περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες βρίσκονται αντιμέτωπες με την οικονομική επιβράδυνση, αν και -αβέβαιο και αυτό ασφαλώς- δείχνουν να ελίσσονται επιτυχώς, αποφεύγοντας τις επιπτώσεις της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης. Οι κοινωνίες, σε στάση «ημιανάπαυσης» δεν δύνανται να ικανοποιήσουν όλες τις προσδοκίες τους για απασχόληση, μισθολογικές αυξήσεις και διάφορα οφέλη από το κράτος. Σε αυτή την περίπτωση, οι πολιτικοί θεσμοί χάνουν το κύρος τους. Είναι πιθανόν να δούμε την Ευρώπη να χάνεται πρώτη σε αυτό τον φαύλο κύκλο.
Γήρανση πληθυσμού Τα δημογραφικά στοιχεία, ακόμη και από μόνα τους, προοιωνίζονται την επιβράδυνση των αναπτυξιακών ρυθμών. Η γήρανση του πληθυσμού στις ΗΠΑ, την Ιαπωνία και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες μειώνει τους ρυθμούς αύξησης του εργατικού δυναμικού τους, διότι θα υπάρχουν λιγότεροι νέοι εργαζόμενοι σε σύγκριση με εκείνους που θα συνταξιοδοτούνται. Οπως εκτιμάται από το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσου, οι μέσοι ρυθμοί αύξησης του εργατικού δυναμικού στις ΗΠΑ ανέρχονται πλέον στο 0,5% ετησίως, ήτοι στο ένα τρίτο του μέσου όρου μεταπολεμικώς. Τα δεδομένα είναι ακόμη χειρότερα σε άλλες χώρες. Στη Γερμανία, το εργατικό δυναμικό μόλις και μετά βίας αυξάνεται. Στην Ιαπωνία μειώνεται.
Βραχυπρόθεσμα, η μείωση του εργατικού δυναμικού συντείνει στη συγκράτηση της ανεργίας. Μακροπρόθεσμα μειώνει τους αναπτυξιακούς ρυθμούς.
Το διάστημα 1950-2011, οι μέσοι αναπτυξιακοί ρυθμοί της αμερικανικής οικονομίας ανήλθαν στο 3,3% ετησίως, με τους μέσους ετήσιους ρυθμούς αύξησης του εργατικού δυναμικού να κυμαίνονται στο 1,5% και της αύξησης της παραγωγικότητας στο 1,8%. Κατά κανόνα η αύξηση της παραγωγικότητας συνδέεται με τις νέες τεχνολογίες, την καλύτερη διαχείριση και τη βελτίωση της εκπαίδευσης του εργατικού δυναμικού αλλά και τη μείωση του ποσοστού των ανειδίκευτων εργαζομένων. Η επιβράδυνση των ρυθμών αύξησης του εργατικού δυναμικού στις ΗΠΑ συνεπάγεται τη μείωση του μέσου όρου ανάπτυξης της αμερικανικής οικονομίας τα επόμενα χρόνια στο 2,3%, αν υποθέσουμε ότι οι ρυθμοί αύξησης της παραγωγικότητας διατηρούνται αμετάβλητοι. Δυστυχώς, το τελευταίο δεν είναι βέβαιο.
Τρεις «επαναστάσεις» Σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μελέτη, ο οικονομολόγος Ρόμπερτ Γκόρντον, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Northwestern, εκτιμά ότι οι ρυθμοί αύξησης της παραγωγικότητας έχουν ήδη κορυφωθεί. Οι ρυθμοί αύξησης του κατά κεφαλήν εισοδήματος πιθανόν να μειωθούν σταδιακά στο ήμισυ ή και σε ακόμη χαμηλότερα επίπεδα, από τα ιστορικώς υψηλά ποσοστά τους. Οπως γράφει, η πλειονότητα των οικονομολόγων πιστεύει ότι «η οικονομική ανάπτυξη είναι μια συνεχιζόμενη διαδικασία, που δεν θα έχει τέλος ποτέ…» Πιθανόν να κάνουν λάθος, υποστηρίζει.
Ο Γκόρντον αναφέρεται σε τρεις βιομηχανικές «επαναστάσεις». Η πρώτη ξεκίνησε στην Αγγλία γύρω στο 1750 και περιελάμβανε την ανάπτυξη της κλωστοϋφαντουργίας, την ατμομηχανή και τον σιδηρόδρομο. Η δεύτερη, που ξεκίνησε το 1870 και έκλεισε τον κύκλο της το 1900, ήταν η σημαντικότερη με κύρια χαρακτηριστικά της τη διάδοση του ηλεκτρισμού, την εφεύρεση του καυστήρα και την ύδρευση των κατοικιών. Αυτά, υποστηρίζει, οδήγησαν σε άλλα νέα «μέσα» όπως οι ηλεκτρικές μηχανές, οι αυτοκινητόδρομοι, η μετακίνηση των πληθυσμών στα προάστια, οι αερομεταφορές, οι αναβατήρες και οι σύγχρονες τηλεπικοινωνίες (τηλεόραση, τηλεφωνία).
Ο Γκόρντον είναι λιγότερο εντυπωσιασμένος με την τρίτη επανάσταση. Αυτή των ηλεκτρονικών υπολογιστών, που ξεκίνησε το 1960, όταν οι μεγάλες επιχειρήσεις άρχισαν να τους χρησιμοποιούν στην πρωτόγονη τότε μορφή τους. Η αλήθεια είναι ότι μέσω αυτών, αυτοματοποιήθηκαν οι τραπεζικές συναλλαγές, οι κρατήσεις αεροπορικών εισιτηρίων, η γραφική εργασία. Οι γραμματείς άρχισαν να «εξαφανίζονται». Τελευταία σημειώθηκε και η έκρηξη μιας νέας αγοράς που αφορά σχεδόν όλα τα προϊόντα και υπηρεσίες, της ηλεκτρονικής. Ωστόσο, ο Γκόρντον θεωρεί το Διαδίκτυο, τα smartphones και τους φορητούς υπολογιστές όπως και τους μικροσκοπικούς παλάμης, εξελίξεις που αφορούν περισσότερο στην ψυχαγωγία και λιγότερο στη μείωση της παραγωγής εντάσεως εργασίας. Οι υψηλοί ρυθμοί βελτίωσης της παραγωγικότητας που είναι αποτέλεσμα της κυβερνο-τεχνολογίας άρχισαν να μειώνονται ραγδαία μετά το 2004, υποστηρίζει.
Η τεχνολογία δεν αρκεί Οι τεχνολογικές καινοτομίες, αν και επιβραδύνονται, θα συνεχίσουν να αποτελούν πραγματικότητα, υποστηρίζει ο Γκόρντον. Πιθανόν να έχουμε περισσότερα αυτοκίνητα που κινούνται χωρίς οδηγό, και νέα αντικαρκινικά φάρμακα. Ωστόσο, εκτιμά ότι η επίδραση αυτών των καινοτόμων προϊόντων δεν θα έχει ιδιαίτερη επίδραση στο βιοτικό επίπεδο του μέσου Αμερικανού. Οι λιγότεροι ειδικευμένοι εργαζόμενοι, που θα έχουν αποφοιτήσει από τα μέτρια αμερικανικά σχολεία, θα σημάνουν την περαιτέρω επιβράδυνση των ρυθμών αύξησης της παραγωγικότητας και των μισθολογικών αυξήσεων.
Αυτό το οποίο συμβαίνει στις ΗΠΑ είναι σε διαφορετικό βαθμό, αλλά όχι διαφοροποιημένο, συγκριτικά με αυτά που συμβαίνουν στην Ευρώπη. Η επιβράδυνση των αναπτυξιακών ρυθμών στην Ευρώπη αφαιρεί από το πολιτικό σύστημα την ικανότητα να ικανοποιεί όλα τα αιτήματα, τις προσδοκίες. Ο κόσμος βγαίνει στους δρόμους.
Τα ακραία πολιτικά κόμματα κερδίζουν έδαφος. Για να αποφύγουμε την τύχη της Ευρώπης πρέπει να μειώσουμε τις προσδοκίες του κόσμου από το σύστημα και να επιδιώξουμε την επιτάχυνση των αναπτυξιακών ρυθμών. Αυτό είναι το μάθημα. Αν το αγνοήσουμε, ο ρους της Ιστορίας θα αλλάξει.
Ο κόσμος αισθάνεται προδομένος Η ψαλίδα θα ανοίξει και οι πλούσιοι θα γίνουν πλουσιότεροι. Η αύξηση των φόρων για τον έλεγχο των δημοσίων ελλειμμάτων και η αύξηση των δαπανών για τους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας -συντάξεις, νοσήλεια, επιδόματα, κ.ά.- θα μειώνουν τα εισοδήματα. Το κόστος της ασφαλιστικής κάλυψης για την Υγεία -στο οποίο δεν αναφέρεται ο οικονομολόγος Ρόμπερτ Γκόρντον- θα έχει ανάλογες επιπτώσεις. Αν και δεν είναι δεδομένες, οι προφητείες του Γκόρντον προοιωνίζονται μια μακρά περίοδο χαμηλών έως και στάσιμων αναπτυξιακών ρυθμών.
Η οικονομική πρόοδος, αυτή που γίνεται αισθητή στους πολλούς και η οποία δημιουργεί ελπίδες και αισιοδοξία, ενισχύει την πολιτική σταθερότητα. Αν μειωθεί ή εξαφανιστεί η ανάπτυξη, θα υπάρξουν κλυδωνισμοί. Ο κόσμος χάνει την ελπίδα, την εμπιστοσύνη και αισθάνεται προδομένος. Ο ρόλος της οικονομικής ανάπτυξης στις προηγμένες κοινωνίες έγκειται στην ικανοποίηση των αιτημάτων διαφόρων κοινωνικών ομάδων. Οι άνθρωποι μπορούν -ή έτσι νομίζουν- να επιδιώκουν τα προσωπικά συμφέροντά τους χωρίς να πλήττεται το κοινωνικό σύνολο. Οταν το σύστημα απορρίπτει ή μειώνει αυτά τα αιτήματα ή κεκτημένα, όπως συμβαίνει σήμερα στην Ευρώπη, η επιδίωξη του ιδίου συμφέροντος γίνεται πιο επίμονη και πιο καταστροφική.

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economyagor_1_13/10/2012_498552