Η δεύτερη ύφεση παραμονεύει

ΤΟΥ GEORGE SOROS

Βρισκόμαστε σε ένα σημείο στο οποίο το εύρος των αβεβαιοτήτων που αντιμετωπίζει η παγκόσμια οικονομία είναι ασυνήθιστα μεγάλο. Μόλις περάσαμε τη χειρότερη οικονομική κρίση από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Συγκρίνεται μόνο με τη φούσκα των ιαπωνικών ακινήτων που έσκασε το 1991 (και από την οποία η Ιαπωνία δεν έχει συνέλθει) και με τη Μεγάλη Υφεση της δεκαετίας του ΄30- με τη διαφορά ότι η παρούσα κρίση είναι ποσοτικά μεγαλύτερη και ποιοτικά διαφορετική. Εν αντιθέσει προς το ιαπωνικό παράδειγμα, η κρίση αφορά όλον τον κόσμο αντί να περιορίζεται σε μια χώρα. Και, εν αντιθέσει προς τη Μεγάλη Υφεση, αυτή τη φορά το χρηματοοικονομικό σύστημα διατηρήθηκε ζωντανό με τεχνητά μέσα αντί να αφεθεί να καταρρεύσει.

Χειρότερα από την κρίση του 1929

Στην πραγματικότητα, το σημερινό πρόβλημα είναι σπουδαιότερο από τη Μεγάλη Υφεση. Το 1929 το συνολικό χρέος των ΗΠΑ έφθανε στο 160% του ΑΕΠ και αυξήθηκε στο 250% ως το 1932. Το 2008 ξεκινήσαμε με 365%- και ο υπολογισμός αυτός αφήνει απ΄ έξω την εκτεταμένη χρήση παραγώγων η οποία δεν υπήρχε στη δεκαετία του ΄30.

Παρ΄ όλα αυτά, η τεχνητή υποστήριξη λειτούργησε. Μόλις έναν χρόνο μετά την κατάρρευση της Lehman Βrothers οι χρηματοοικονομικές αγορές έχουν σταθεροποιηθεί, τα χρηματιστήρια ανέκαμψαν και η οικονομία παρουσιάζει σημάδια ανόδου. Ο κόσμος θέλει να επιστρέψει στα συνήθη- και να σκέπτεται το Κραχ του 2008 σαν ένα κακό όνειρο.

Δυστυχώς η ανάκαμψη κινδυνεύει να χάσει την ορμή της και μπορεί ακόμη και να ακολουθηθεί από μια δεύτερη οικονομική ύφεση, αν και δεν είμαι βέβαιος αν αυτό θα συμβεί το 2010 ή το 2011.

Οι απόψεις μου κάθε άλλο παρά μοναδικές είναι αλλά έρχονται σε αντίθεση με την επικρατούσα διάθεση. Οσο περισσότερο διαρκεί η ανάκαμψη τόσο περισσότεροι θα πιστέψουν ότι θα συνεχιστεί. Κατά τη δική μου κρίση όμως, αυτό είναι χαρακτηριστικό των καταστάσεων που απέχουν πολύ από την ισορροπία και κατά τις οποίες οι αντιλήψεις τείνουν να απέχουν από την πραγματικότητα.

Για να περιπλέξει τα πράγματα η απόσταση αυτή υπάρχει και προς τις δύο κατευθύνσεις. Ο περισσότερος κόσμος δεν έχει συνειδητοποιήσει ότι η παρούσα κρίση είναι διαφορετική από τις προηγούμενες- ότι βρισκόμαστε στο τέλος μιας εποχής. Αλλοι- περιλαμβανομένου και εμού- δεν πρόβλεψαν το εύρος της ανάκαμψης.

Γενικώς οι παγκόσμιες οικονομικές αρχές χειρίστηκαν αυτή την κρίση με τον ίδιο τρόπο που χειρίστηκαν τις προηγούμενες: διέσωσαν τους θεσμούς που κατέρρευσαν και εφάρμοσαν νομισματικά και φορολογικά μέτρα αναζωογόνησης. Η κρίση αυτή όμως είναι πολύ μεγαλύτερη και οι συνήθεις τεχνικές δεν λειτούργησαν. Η αποτυχημένη διάσωση της Lehman Βrothers ήταν μια κρίσιμη καμπή: οι χρηματοοικονομικές αγορές έπαψαν να λειτουργούν.

Η κρίση και οι χώρες της περιφέρειας
Αυτό σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να εγγυηθούν ότι κανένας άλλος θεσμός του οποίου η κατάρρευση θα έθετε σε κίνδυνο το σύστημα δεν θα αφηνόταν να καταρρεύσει. Τότε είναι που η κρίση εξαπλώθηκε στην περιφέρεια της παγκόσμιας οικονομίας, διότι οι χώρες της περιφέρειας δεν μπορούσαν να παράσχουν εξίσου αξιόπιστες εγγυήσεις.

Η Ανατολική Ευρώπη είναι εκείνη που επλήγη χειρότερα. Οι χώρες του κέντρου χρησιμοποίησαν τους ισχυρούς ισολογισμούς των κεντρικών τραπεζών τους για να διοχετεύσουν χρήμα στο σύστημα και να εγγυηθούν για το παθητικό των εμπορικών τραπεζών, ενώ οι κυβερνήσεις χρηματοδότησαν τα ελλείμματα σε άνευ προηγουμένου κλίμακα για να αναζωογονήσουν την οικονομία. Η αυξανόμενη πεποίθηση όμως ότι το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα απέφυγε την κατάρρευση και ότι επιστρέφουμε σιγά σιγά στα συνήθη είναι μια σοβαρή παρερμηνεία της παρούσας κατάστασης. Ο,τι σπάει δεν μπορεί να ξανακολλήσει.

Η παγκοσμιοποίηση των χρηματοοικονομικών αγορών που πραγματοποιείται από τη δεκαετία του ΄80 επέτρεψε στο κεφάλαιο να μετακινείται ελεύθερα στον κόσμο δυσκολεύοντας τη φορολόγησή του και τη ρύθμιση. Αυτό έβαλε το κεφάλαιο σε πλεονεκτική θέση: οι κυβερνήσεις έπρεπε να δώσουν περισσότερη προσοχή στις απαιτήσεις του διεθνούς κεφαλαίου απ΄ όση στις φιλοδοξίες του ίδιου του λαού τους. Μεμονωμένες χώρες δυσκολεύτηκαν να αντισταθούν.

Το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα που προέκυψε όμως ήταν θεμελιωδώς ασταθές διότι ήταν βασισμένο στη λανθασμένη προϋπόθεση ότι οι αγορές μπορούν να αφεθούν με ασφάλεια στα δικά τους μέσα. Γι΄ αυτό κατέρρευσε και γι΄ αυτό δεν μπορεί να επανασυγκολληθεί.

Οι παγκόσμιες αγορές χρειάζονται παγκόσμιες ρυθμίσεις, οι ρυθμίσεις που ισχύουν σήμερα όμως είναι ριζωμένες στην αρχή της εθνικής κυριαρχίας. Υπάρχουν ορισμένες διεθνείς συμφωνίες, κυρίως οι Συμφωνίες της Βασιλείας για τις ελάχιστες κεφαλαιακές απαιτήσεις, και υπάρχει επίσης καλή συνεργασία ανάμεσα στους ρυθμιστές των αγορών. Η πηγή της εξουσίας όμως είναι πάντα το κυρίαρχο κράτος.

Ρυθμιστικός μηχανισμός
Αυτό σημαίνει ότι αυτό δεν είναι αρκετό για να επανακινήσει έναν μηχανισμό που έχει σκαλώσει. Πρέπει να δημιουργήσουμε έναν ρυθμιστικό μηχανισμό που δεν έχει ξαναϋπάρξει. Οπως είναι τα πράγματα σήμερα, το χρηματοοικονομικό σύστημα κάθε χώρας διατηρείται και υποστηρίζεται από τη δική της κυβέρνηση. Οι κυβερνήσεις όμως απασχολούνται πρωτίστως με τη δική τους οικονομία. Αυτό ευνοεί τον αποκαλούμενο οικονομικό προστατευτισμό, ο οποίος απειλεί να διαταράξει και ενδεχομένως να καταστρέψει τις παγκόσμιες οικονομικές αγορές. Οι βρετανοί ρυθμιστές δεν πρόκειται να βασιστούν ποτέ ξανά στις αρχές της Ισλανδίας και οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης θα διστάζουν να παραμένουν εξαρτημένες από τράπεζες του εξωτερικού.

Συνεπώς η ρύθμιση πρέπει να πραγματοποιηθεί σε διεθνή κλίμακα. Διαφορετικά οι παγκόσμιες οικονομικές αγορές θα καταστραφούν λόγω της ρυθμιστικής αυθαιρεσίας. Οι επιχειρήσεις θα μετακομίσουν σε χώρες όπου το ρυθμιστικό κλίμα είναι πιο ευνοϊκό εκθέτοντας άλλες χώρες σε κινδύνους τους οποίους δεν αντέχουν να διατρέξουν.

Η παγκοσμιοποίηση ήταν επιτυχημένη επειδή ανάγκασε τις χώρες να καταργήσουν τις ρυθμίσεις, η διαδικασία όμως δεν λειτουργεί και ανάποδα. Θα είναι δύσκολο να πειστούν οι χώρες να συμφωνήσουν σε ομοιόμορφες ρυθμίσεις. Οι διάφορες χώρες έχουν διαφορετικά συμφέροντα τα οποία τις οδηγούν προς διαφορετικές λύσεις.

Αυτό είναι εμφανές στην Ευρώπη όπου τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης δεν μπορούν να συμφωνήσουν μεταξύ τους για μια ομοιόμορφη δέσμη οικονομικών κανόνων. Πώς θα μπορούσε λοιπόν ο υπόλοιπος κόσμος;

Στη δεκαετία του ΄30 ο εμπορικός προστατευτισμός έκανε μια άσχημη κατάσταση χειρότερη. Στη σημερινή παγκόσμια οικονομία η άνοδος του χρηματοοικονομικού προστατευτισμού αποτελεί μεγαλύτερο κίνδυνο.