Πόλεμοι για τρόφιμα, πετρέλαιο και νερό!

του Gideon Rachman

Τα πλήθη των οπαδών του ποδοσφαίρου στην Αγγλία συνηθίζουν να ”παρενοχλούν” τον διαιτητή του αγώνα, φωνάζοντας: ”Δεν ξέρεις τι σου γίνεται”. Εάν οι διαδηλωτές μπορούσαν να πλησιάσουν το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός την περασμένη εβδομάδα, δικαίως θα μπορούσαν να απευθύνουν το ίδιο σύνθημα στους ηγέτες που είχαν συγκεντρωθεί στις Άλπεις. Αυτοί οι άνθρωποι υποτίθεται ότι είναι οι ”κυρίαρχοι του σύμπαντος”: Πρόεδροι, πρωθυπουργοί, τραπεζίτες, δισεκατομμυριούχοι. Εάν υπάρχει κάποιος που κατανοεί το τι συμβαίνει στην υφήλιο, υποτίθεται ότι είναι αυτοί. Όμως ο αέρας αβεβαιότητας ήταν εμφανής και ανησυχητικός στο Νταβός.
Η σύνοδος έλαβε χώρα εν τω μέσω κάθετης πτώσης των αγορών, πανικόβλητης μείωσης επιτοκίων και μίας μεγάλης τραπεζικής απάτης. Το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα είναι, πλέον, τόσο περίπλοκο ώστε κανείς δεν γνωρίζει πόσο βαθιά είναι τα προβλήματα. Αυτή η αίσθηση του ”ξέρω και δεν ξέρω” σημαίνει ότι οι κρίσιμες ερωτήσεις είναι δύσκολο να απαντηθούν. Θα αντιμετωπίσει η Αμερική μία σοβαρή ύφεση; Κανείς δεν ξέρει. Πόσο άσχημα θα είναι τα επακόλουθα για την υπόλοιπη υφήλιο; Ψάξτε το. Πώς θα πρέπει να αντιδράσουν ρυθμιστικές αρχές και πολιτικοί; Δύσκολο να προβλέψεις.
Πριν από έναν χρόνο στο Νταβός, το επιχειρηματικό και οικονομικό πλήθος εξακολουθούσε να είναι κατενθουσιασμένο με την παγκοσμιοποίηση, ενώ μόνο αυτοί που ασχολούνταν με τη διεθνή πολιτική έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου και αποκάλυπταν τη μελαγχολία τους. Φέτος οι ρόλοι άλλαξαν.
Οι άνθρωποι του χρήματος ήταν τρομοκρατημένοι, ενώ πολιτικοί και διπλωμάτες μάλλον διανύουν μία ήσυχη περίοδο. Υπάρχει λιγότερη αιματοχυσία στο Ιράκ, οι πιθανότητες πολέμου μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν υποχωρούν, έχουν ξεκινήσει οι ειρηνευτικές συνομιλίες στη Μέση Ανατολή. Η κατάσταση στο Αφγανιστάν εξακολουθεί να είναι άσχημη, αλλά όχι καταστροφική. Χωρίς μία τρέχουσα κρίση να τους αποσπά, το πλήθος των ασχολούμενων με τη διεθνή πολιτική είχε την ευκαιρία να ”κοιτάξει” τις μακροχρόνιες προοπτικές. Και αυτοί, επίσης, προσπαθούν να κατανοήσουν τις συνέπειες της παγκοσμιοποίησης. Αλλά ενώ οι τραπεζίτες ασχολούνται με την κορυφή του όλου ζητήματος –τις μεταβιβάσεις δισ. δολαρίων στο παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα–, οι πολιτικοί αναλυτές ασχολούνται με τον τρόπο που η παγκοσμιοποίηση επηρεάζει τις ζωές αυτών που βρίσκονται στο τέλος του τούνελ.
Το κόστος τροφίμων και ενέργειας αυξάνεται ταχύτατα. Η επάρκεια των υδάτινων πόρων αποτελεί ένα ακόμη θέμα από την Αυστραλία έως την Αφρική. Η μάχη γι’ αυτά τα τρία βασικά εμπορεύματα –τρόφιμα, ενέργεια και νερό– συνεχώς απασχολούσε τους συμμετέχοντες στο Νταβός. Η παγκοσμιοποίηση –πιο συγκεκριμένα η άνοδος Ινδίας και Κίνας– κατευθύνει αρκετές από τις αλλαγές. Οι τιμές του πετρελαίου παγκοσμίως έχουν ενισχυθεί 80% κατά τη διάρκεια του τελευταίου 12μήνου και –από το 2001– η Κίνα αντιστοιχεί περίπου στο 40% της παγκόσμιας ζήτησης. Οι τιμές των τροφίμων ενισχύθηκαν φέτος περίπου 50%. Υπάρχουν ”φυσικές” αιτίες γι’ αυτήν την πορεία, όπως η ξηρασία στην Αυστραλία και η ασθένεια των χοίρων στην Κίνα. Όμως ο βασικός και μακροχρόνιος σε ορίζοντα λόγος αύξησης των τιμών είναι η ενίσχυση του πλούτου σε Ινδία και Κίνα. Αστικοποίηση και εκβιομηχάνιση ενισχύουν τη ζήτηση για νερό, σε μία εποχή όπου οι κλιματικές αλλαγές διαταράσσουν την προμήθειά του. Οι βροχές στην Κίνα κινούνται προς τον βορρά και καθίστανται ιδιαίτερα δριμείες. Το επίπεδο του ποταμού Yangtse υποχωρεί. Και άλλοι σημαντικοί ποταμοί ανά τον κόσμο αντιμετωπίζουν το ίδιο πρόβλημα: Ο Murray στην Αυστραλία, ο Colorado στις ΗΠΑ, ο Τάγος σε Ισπανία και Πορτογαλία. Οι επιχειρηματίες κατανοούν ότι το πρόβλημα εντείνεται.
Ο κ. Andrew Lewis, πρόεδρος της Dow Chemical, δήλωσε στο Νταβός ότι ”το νερό είναι… το πετρέλαιο του 21ου αιώνα”. Τα προβλήματα σε τρόφιμα, ενέργεια και νερό συνδέονται μεταξύ τους. Η επιτακτική αναζήτηση της Αμερικής για άλλες πηγές ενέργειας πέραν του πετρελαίου έχει οδηγήσει σε σωρεία επενδύσεων σε βιοκαύσιμα τα οποία παράγονται από καλαμπόκι. Εξαιτίας αυτού έχουν μειωθεί οι ποσότητες καλαμποκιού που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή τροφίμων και επομένως αυτό συμβάλλει στην αύξηση των τιμών. Η παραγωγή βιοκαυσίμων χρειάζεται, επίσης, αρκετό νερό. Εν τω μεταξύ, η συνεχής ζήτηση εκτάσεων για καλλιέργεια αγροτικών προϊόντων οδηγεί σε αποψίλωση τα δάση της Βραζιλίας –γεγονός που μπορεί να επιδεινώσει το φαινόμενο του θερμοκηπίου– η οποία με τη σειρά της πλήττει τις διαθέσιμες ποσότητες νερού που υπάρχουν. Η πιθανότητα πολιτικών συγκρούσεων αυξάνεται όσο ενισχύονται οι τιμές τροφίμων, ενέργειας και νερού. Ο κ. Ban Ki-Moon, γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, τόνισε στο Νταβός ότι η ανεπάρκεια υδάτινων πόρων επέτεινε τη σύγκρουση στο Νταρφούρ. Ο κ. Jami Miscik, κορυφαίο στέλεχος της Lehman Brothers, υπογράμμισε μια σειρά από λιγότερο δραματικά γεγονότα, τα οποία επίσης έχουν τις ρίζες τους στα πολιτικά προβλήματα που προέρχονται από την αύξηση των τιμών τροφίμων και ενέργειας: Επιδρομές στο Μεξικό το περασμένο καλοκαίρι, μετά την κάθετη αύξηση της τιμής του καλαμποκάλευρου. Ποδοπάτημα στη δυτική Κίνα τον περασμένο Νοέμβριο, λόγω της απεγνωσμένης προσπάθειας για απόκτηση μαγειρικού λαδιού. ”Πάγωμα” στις τιμές τροφίμων στη Ρωσία λίγο πριν από τις βουλευτικές εκλογές του Δεκεμβρίου. Δελτία για παροχή φυσικού αερίου και πετρελαίου στο Ιράν. Εκτεταμένες διακοπές ρεύματος σε Αργεντινή και Ν. Αφρική.
Αυτόν τον μήνα, ο κ. Hugo Chavez, ο πρόεδρος της Βενεζουέλας, αποφάσισε να αυξήσει την τιμή του γάλακτος κατά 37% και απείλησε με στρατιωτική επίθεση και εθνικοποίηση εάν οι γαλακτοπαραγωγοί δεν πωλήσουν μεγαλύτερες ποσότητες στην κυβέρνηση. Όλα τα παραπάνω παραδείγματα αναφέρονται σε συγκρούσεις εντός των συνόρων μίας χώρας. Όμως ο ανταγωνισμός για απόκτηση τροφίμων, νερού και ενέργειας μπορεί να οδηγήσει σε συγκρούσεις και μεταξύ κρατών. Μία από τις θεματικές ενότητες του Νταβός αφορούσε στην άντληση πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Αρκτική. Ακούστηκε ότι η στρατιωτική δραστηριότητα στην περιοχή ενισχύεται, καθώς οκτώ αντίπαλες χώρες –μεταξύ των οποίων Ρωσία, ΗΠΑ, Καναδάς και Νορβηγία– εντείνουν τις προσπάθειές τους να διεκδικήσουν μερίδιο από τα ορυκτά καύσιμα που κρύβονται κάτω από τον πάγο της Αρκτικής.
Το βασικό θέμα του φετινού Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ υποτίθεται ότι ήταν η ”αρμονική συνεργασία στην καινοτομία”. Δεν υπάρχει τίποτε συνεργατικό ή καινοτομικό όταν αντιμετωπίζεις έναν νέο κόσμο, όπου οι πόλεμοι θα γίνονται για την κατάκτηση των φυσικών πόρων.
(30/01/08 - 07:54)
ΠΗΓΗ: FT.com Copyright The Financial Times Ltd. All rights reserved.